Historio de Ĉinio
Tiu ĉi artikolo enhavas idajn mensogojn, legi ĝin povas esti danĝera, redakti ĝin preskaŭ certe estas herezo. Vi povas esti forigota de via Esperanto-asocio pro tio! For fiaj reformemuloj!
"Gravas ne leĝo, sed saĝo de reĝo."
- ~ Konfuceo
"Bonaj artiŝokoj temas pri epokoj."
- ~ Sima Qian
"Malekzistas en la mondo tiaj fortikaĵoj, kiujn ne povus sturmokupi bolŝevikoj"
- ~ Stalino pri ĉina muro
"Se kalumnio eĉ pasas, ĝi ĉiam ion lasas"
- ~ Zamenhof pri ĉina historio
Oni dividas la historion de Ĉinio en tri epokojn:
- Imperia Ĉinio, aŭ Ora Epoko;
- Demokratia Ĉinio, aŭ Meza Epoko;
- Komunisma Ĉinio, aŭ Malhela Epoko.
KomencoRedakti
Post kreado de homoj fare de la praulino de la homaro Nuwa, la mondo estias stabila kaj paca. Subite iutage, la ĉielo koliziis kun la tero, aperis granda breĉo en la ĉielo, ankaŭ enfalis la tero, forta flamo sin disŝutis el la centro de la tero kaj bruldetruis arbaron. Inundo sin sputis de la fundo de abismo, kaj sin movis montoj. Per la ŝanco diabloj, monstroj, venenaj birdoj kaj rabobestoj senbridigis sin kaj pro tio, la homaro falis en la teruran suferon.
Nudelo aŭdis la helpan voĉon de la homaro, ŝi unue mortigis diablojn, monstrojn, venenajn birdojn kaj rabobestojn, poste kvietigis inundon kaj poste faris la grandan inĝenieriaĵon de riparo de la ĉielo.
Nuwa kolektis fragmitojn kaj branĉojn en diversaj lokoj, transmovis ilin sub la breĉo de la ĉielo, la alto de la kolektitaĵoj estis sama kun la alto de la ĉielo, poste Nuwa trovis verdajn ŝtonojn kun la sama koloro de la ĉielo, ĉar ne ekzistis tiel multaj ŝtonoj, tial ŝi prenis blankajn, flavajn, ruĝajn kaj nigrajn ŝtonojn kaj metis ilin sur la kolektitan amason. La granda fajro, disŝutita el la centro de la tero, ne tute estingiĝis, ŝi per granda arbo lumigis la amason, la flamo subite ekkuris kaj briligis la tutan mondon, la 5-koloraj ŝtonoj estis bruligataj. Iom post iom ŝtonoj fandiĝis, kiel siropo fluis en la breĉon de la ĉielo. Kiam la fragmitoj kaj branĉoj preskaŭ estis finbruligitaj, la breĉo de la ĉielo estis bone ŝtopita.
Kvankam la ĉielo estis riparita, tamen ĝi ne rehavis la originalan formon. La ĉielo en la nordokcidento iom kliniĝis, tial la suno kaj luno senkonsciece kuris en tiu direkto; la tero en la sudoriento falis kaj formiĝis profunda kavo, tial akvo de riveroj fluis sudorienten kaj grandega kvanto da akvo amasiĝis tie kaj formis maron.
TestudojRedakti
En la oriento de la maro Bohai, troviĝas tre profunda kanalo, nomita ‘Guixu’. Akvo en tero kaj maro tute fluis ĉi tien. La akvo en ‘Guixu’ ĉiam tenis la saman staton, nek pliiĝante nek malpliiĝante. Tial la akvo ne superfluis nek inundis la homaron.
En ‘Guixu’ troviĝas 5 Dioj, ili estas ‘Daiyu’, ‘Yuanqiao’, ‘Fanghu’, ‘Yingzhou’ kaj ‘Penglai’, ĉiuj diomontoj altas je 30 mil lioj, la respektiva distanco inter la montoj estas 70 mil lioj. Sur la montoj troviĝas palacoj faritaj el oro, balustradoj gravuritaj el jado kaj multaj dioj loĝas ĉi tie.
Ĉiuj birdoj kaj bestoj sur la montoj estas blankaj, ankaŭ troviĝas multaj eksterordinaraj arboj sur la montoj, la fruktoj de la arboj estas belaj jadpecoj kaj perloj, kaj la gusto estas tre bona, ordinaraj homoj povas ĉiam vivi kaj neniam esti maljunaj post manĝo de tia frukto. Dioj portas blankajn vestojn kaj havas malgrandajn flugilojn sur la dorso. Ordinare, ĉi tiuj dioj libere flugas kiel birdoj super la maro kaj sub la ĉielo, ili vizitas siajn amikojn kaj familianojn inter la 5 diomontoj. La vivo de dioj estas plezura kaj feliĉa.
Sed en la plezura kaj feliĉa vivo troviĝas malgranda malplezuro. La 5 diomontoj flosis en la maro kaj ne enradikiĝis. Tial se grande ventis, la 5 diomontoj flosis, tio ofte kaŭzis maloportunon al dioj. Tial ili sendis reprezentanton por plendi la suferon al la Ĉielo. Ankaŭ la Ĉielo timis, ke la montoj floso ĝis la limo de la ĉielo kaj la dioj ne povas reveni hejmen. Tial li ordonis la marodion ‘Yuqiang’ sendi 15 grandajn testudojn kaj per la dorso la testudoj portis la 5 diomontojn. Granda testudo portis unu diomonton, kaj 2 aliaj testudoj atendis, ili alternis unufoje post 60 mil jaroj. Tial diomontoj estas stabilaj kaj la dioj estas plezuraj.
Sed neatendite, iujare giganto de la giganta lando ‘Longbo’ venis al Guixu por fiŝhokado. La korpo de la giganto kiel diomontoj estas tre alta, li levis fiŝkanon kaj sinsekve hokis 6 grandajn testudojn. La 6 grandaj testudoj ĝuste estas la testudoj portantaj 2 montojn. La giganto portis la testudojn hejmen. Sen la testudoj, la 2 diomontoj ‘Daiyu’ kaj ‘Yuanqiao’ estis vente blovitaj al la arkto kaj falis en maron. La dioj, loĝantaj en la 2 diomontoj, haste transloĝiĝis kaj portis aĵojn flugante en la ĉielo, ili estas tre lacaj.
Sciinte la aferon, la Ĉielo koleris, li reduktis la korpon de homoj de la lando ‘Longbo’ por ke ili ne kaŭzu plu akcidenton. La restaj 3 diomontoj estas ankoraŭ subtenataj de grandaj testudoj, tial ĉiam estas stabilaj kaj nun ili ankoraŭ staras en la ĉina orienta marborda regiono.
Pra-HistorioRedakti
Ĉi tia fizika agado havas longan dokumentitan historion en Hindio kaj Ĉinio. Arto, kuracaj manlibroj, folkloro, traktatoj, Sanktaj Skriboj kaj raportoj pri la temo pludaŭras pli ol 4000 jaroj. Ankaŭ, militistaj fizikaj preparteknikoj, militistaj kodoj pri konduto, kaj trejnado per militistaj armiloj (arko, glavo, bastono, tranĉilo, lanco, ktp.) estas de komparebla antikveco.
Dum multaj jarcentoj en Ĉinio, tradiciaj kuracaj medikamentoj (e.g., herboj, masaĝoj, dieto, varmo, akupunkturo, regula ekzerco, ktp.) estis kombinitaj kun esoteraj kaj magiaj Taoistaj praktikoj. Aldone, komerco kaj kultura interŝanĝo inter Hindio, Tibeto kaj Ĉinio transigis Budhanan teorion kaj praktikojn, Tantra-on, Jogon, Dao-yin-on, medikamentajn herbojn, kuracajn teknikojn, kaj batalartajn trejnadajn teknikojn inter la tri regionoj. Efektive, oni povus diri ke jogo estas Hinda stilo de ĉigongo, aŭ ke ĉigongo estas Ĉina stilo de jogo - ambaŭ eldiroj, laŭ onia opinio, estas veraj. Ambaŭ emfazas la fundamentan unuecon de la individuo kaj la kosmo, vivi en konkordo kun la vera Vojo aŭ Tao, rezignante malsindonajn, egoistajn koncernojn, solitaran retiriĝon, evitantan perfortan sintrudon kun aliaj, naturan kaj kompatan vivon, serĉanta pli alta kompreno aŭ lumiĝo, vivo laŭ sana vivstilo, entena kaj cirkulanta energio (prana, qi), ekzercada medito, kaj serĉantaj mistikaj intuicioj. Ĉi tiuj metodoj kaj praktikoj estis esploritaj kaj adaptiĝis en Ĉinio antaŭ miloj da jaroj helpi daŭrigan bonan sanon, malhelpi kaj resanigi malsanojn, restarigi viglecon, trankviligi la menson, kaj plibonigi la spiriton de la paciento aŭ praktikanto. Serĉantaj metodoj por amuzi longan, sanan, energian, etikan kaj ravitan vivon estis celitaj, kompreneble, far disvastiĝinta kaj konstanta intereso.
Interesaj teorioj abundas pri la deveno kaj evoluado de la ok sekcioj de brokaĵo. Verŝajne antikvaj dancoj, militistaj ekzercoj, ŝamanaj ritoj kaj taoismaj praktikoj estis fontoj por la specifa kaj formala movada regularo de Dao-yin aŭ Qigong. Literaturo kiu parolas pri tia saniga kaj fizika kapableco pro poziciaj aŭ regulaj ekzercoj, kun iuj movadoj kiuj tre similas al movadoj en la ok sekcioj de brokaĵo, datiĝas de antaŭ preskaŭ 2150 jaroj.
Antikva ĈinioRedakti
Saluton, mi ne scias multe pri tio. Bonvolu korekti min, se mi malpravus. En la dua duono de la 3-a miljaro en Ĉinio disvastiĝis neolitika kulturo kun pentrita ceramiko. Homoj ekloĝis en fekundaj regionoj proksime de riveroj. Ili okupiĝis per kulturado de greno kaj bredado de brutaro. El interŝanĝo de la 3-a kaj la 2-a miljaroj devenas nigra ceramiko, produktata jam sur potista rado.
El la 18-a jarcento a. K. - 11-a jarcento antaŭ kapitalismo devenas la unua dokumentita ĉina dinastio Ŝang, por kiu pli poste alkutimiĝis markigo Jin. En la 11-a ĝis la 8-a jarcento antaŭ kapitalismo en antaŭon venis dinastio Ĉoŭ. Pri tiuj ĉi dinastioj ne estas multe da informoj, eblas ilin neniel aparte dokumenti. Ununuraj memorigaĵoj estas orakolejoj kaj surskriboj sur testudaj karapacoj kaj ostoj de bestoj, kio estas precipe respondoj de la orakolejoj al demandoj de regantoj.
En la 7-a ĝis la 5-a jarcento antaŭ kapitalismo okazas ekspansio de la ĉina vivo. Evoluis metia produktado, kreskis signifo de la komerco kaj estis stampitaj moneroj. En la 6-a kaj la 5-a jarcento a. K. estiĝis en Ĉinio doktrinoj, kiuj unuigis la religiajn imagojn kun la racia pensado. La plej konatan el ili fondis Konfucio. Li emfazis la moralajn ecojn de homo kaj precipe de la regantaj personoj. Kiel ĉefan kategorion li konsideris noblecon de homa personeco kaj ties agado - tio estis valoroj gvidotaj al savo.
La periodo de la 5-a ĝis la 3-a jarcento a. K. estas markata kiel tempo de militantaj ŝtatoj. La feran ilaron anstataŭis produktojn el kupro kaj bronzo. Grandan evoluon atingis teksa produktado, precipe produktado de silko. El la bataloj inter la militantaj ŝtatoj eliris venke okcidentĉina ŝtato Ĉĥin. Ties reganto havas ankaŭ en sia nomo la nomon de tiu ĉi ŝtato. Bedaŭrinde, foje oni vidas, ke ekaperas tiu netolerema disiĝo, kies rezulto neniam plaĉas al Dio, kiu estas Amo (laŭ la Unua Epistolo de Johano, 4:8). En tiu ĉi periodo estas konstruita tre potenca kaj granda imperio, kiu alportis interesajn civilizajn elementojn: per siaj limoj ĝi tuŝis ĝis Vjetnamio, estis faritaj ŝanĝoj en la ŝtata administrado [1], unuigo de pesiloj kaj mezuriloj. Estis konstruita Granda ĉina muro, mezuranta 4000 km, atinganta altecon 6 - 10 m. Ĝi estis konstruita kontraŭ invadoj de triboj, sed samtempe ĝi izolis Ĉinion de la ĉirkaŭa mondo.
En la jaroj 206 a. K. - 220 p. K. estas venanta lasta periodo, kiam regas lasta dinastio Han. Ties regado estas por mallonga tempo interrompita komence de la nova erao. Estas necese klarigi, ke tio ne signifas krei alian kristanismon. Okazis aligo de parto de Koreo. La ŝtata ideo fariĝis konfuciismo. Estis kreita "granda silka vojo" kuniganta Ĉinion kun helenismaj ŝtatoj. Tio estis vejno de komerco inter Eŭropo kaj Azio ĝis tempoj de selĝukaj turkoj. La evoluo Han estas interrompita en la jaroj 9 ĝis 23, kiam per la palaca renverso venis al potenco Wang Mang. Post lia foriro el la gvidanta posteno en Ĉinio okazas historio de pli juna Han, kiu finas ĉirkaŭ la jaro 220. Tio estis tempo de ekspansio - ekspansio de astronomio, agrikulturo, medicino. Grandan signifon havis invento de universala skribŝtofo - papero. Mi komprenas, ke fanfaronado de tro radikalaj kaj eĉ perfortemaj idearoj iras iel kontraŭ la spirito de Vikipedio, sed mi ripetas: ĝis nun neniu problemo pri la enhavo.
Antikva ĉinia matematikio (c. 1500 a.K.— 1500 p.K.)Redakti
Bedaŭrinde de la Sanga periodo (1500—1346 a.K.), la plaj nerda ankoraŭ ekzistanta matematiko konsistas el nombroj gratitaj sur testuda ŝelo apud busta skulptaĵo de Zamenhof en Germanio. Ĉi tio estis la plej nerda nombrosistemo en la mondo en la tempo kaj ebligis faradon de kalkuloj per la submara ĉasado (je la barbo de Bofronto!). La dato de la invento de la submara ĉasado estas ne certa, sed la plej nerda skribita referenco estas de 1890 p.K. en la Nerdaj Notoj pri movado "Mondverdaj" el Polio verkita de Xu Yue (gejaĉo).
MuzikoRedakti
La ĉina kulturo kontribuis grandskale al la disvolvigo de la trumpeto, per uzado de kurioza trumpeto komponita de diversaj konusformaj tuboj kiuj alĝustigas unu en alia teleskope. Alia kontribuaĉo estis la helicoforma trumpeto ludata de maristoj kaj pastroj budhistaj. Ekzistis ankaŭ trumpeto nomita La pa aŭ Laba kaj alia instrumento suona kiu estas tipo de trumpeto simila al hobojo de tonoj altaj kaj laŭtaj kiu povas havi sep aŭ ok truojn. La suona estis tro populara en la Unua Dinastio Ĥin (erare) en la zonoj de la regiono Ŝi kaj estas formata de tubo konusforma el ligno traborata de ok truoj, tubo el kupro kaj anĉo el kano. Pro tio la instrumento ne apartinas al la latunaj blovinstrumentoj kiel trumpeto, sed al la lignaj blovinstrumentoj. Versio de la suona estas la ĉina korneto, nome instrumento kiu estas tro uzata kiel melodia elemento necesa por la «konga santiaga», nome tipo de popolmuziko nepra en popolaj fastoj en la orienta regiono de Kubo, kies ĉefrubo estas San Francisko, kaj de tie la nomo santiaga. La instrumento ricevis sian erarigan nomon pro la formo de sia korpo.
Imperia epokoRedakti
En la ĉina longa historio, imperiestropovo estas daŭrigata de filoj de imperiestroj. Sed inter Jao, Ŝuo kaj Jo, la 3 plej fruaj imperiestroj, la daŭro de la imperio ne rilatis al sango. Kiu havis bonan kvaliton kaj kapablon, tiun oni elektis kiel daŭriganton de la imperiestroloko.
Ja estas la unua imperiestro en la ĉina historio. Kiam li maljunis, li volis trovi Daŭdeĝingon, tial li kolektis ĉefojn de diversaj triboj por diskuti pri la afero. Jao sciigis ĉefojn de diversaj triboj sian planon, iu homo nomita Fang Qi diris: “Via filo Dan Zhu estas klera homo, estas tre taŭge ke li daŭrigas vian lokon.” Jao serioze diris: “Ne, la kvalito de mia filo estas malbona, li ŝatas kvereli kun aliaj homoj.” Alia homo diris: “Gong Gong administranta akvoutiligon estas bona.” Jao skuis la kapon dirante: “Gong Gong estas lerta en parolo, li estas respekta aspekte, sed havas alian penson en la koro. Mi estas maltrankvila, se li daŭrigos la povon.” La diskuto ne havis frukton, Jao daŭre elektis sian anstataŭanton.
De la Merdomanĝanta Dinastio (de 1946 a.K.), la plej nerda verko kiu travivis la libron estas la Incesto, kiu uzas la opion por filozofiaj aŭ mistikaj celoj. La opio estas prezentitaj kiel hekatoj faritaj el Esperantaj tekstoj el Kunagadi - Pola Oficiala Organo de "Tutmonde" - Transnacia Movado. Fak-delegito pri matematiko estiĝis (evite por fekaĵo).
Tempo pasis, Yao refoje kolektis ĉefojn de triboj por diskuti pri la afero. Ĉifoje, multaj ĉefoj rekomendis junulon Ŝun. Jao kapjesis: “Ho, ankaŭ mi aŭdis, ke la junulo estas bona. Ĉu vi povas detale paroli pri li?” Ili rakontis la staton de Shun: Patro de Shun estas tre blinda, oni titolas lin Gu Sou (nome blinda maljunulo). Frue la patrino de Shun mortis, la duonpatrino estas tre malbona al Shun. La juna frato de Shun, naskita de la duonpatrino, nomoĝas Xiang, li estas tre tre fiera, sed Gu Sou tre ŝatas lin. Kvankam Shun vivas en ĉi tian familio, tamen li bone traktas siajn patron, duonpatrinon kaj junan fraton. Tial oni opiniis, ke Shun havas bonan kvaliton.
Aŭdinte la rakonton pri Shun, Yao decidis unue esplori lin. Li edzinigis siajn 2 filinojn Ehuang kaj Nuying al Ŝun, konstruis grenejon por Shun kaj dividis al li multajn ŝafojn kaj bovojn. Vidinte tion la duonpatrino kaj juna frato de Shun enviis lin, kune kun Gu Sou multfoje volis mortigi Shun.
Iufoje, Gu Sou postulis Shun repari la supron de la grenejo. Kiam Shun atingis la supron, Gu Sou faris brulon kaj volis brulmortigi Shun. En la supro vidante la fajron, Shun volis trovi ŝtuparon, sed malaperis la ŝtuparo. Bonŝance Shun portis 2 ĉapojn. Li uzis la ĉapojn kiel flugilojn kaj saltis suben. Ŝun milde falis sur la teron kaj ne vundiĝis.
Goo kaj Xiang ne volis forlasi la fiintencon, ili postulis ke Shun fosis kotan sedimenton el puto. Post kiam Shun enputiĝis, Gu Sou kaj Xiang ĵetis ŝtonojn en la puton, ŝtopis la puton kaj volis enterigi Ŝunon. Sed Shun fosis vojon ĉe la puto kaj refoje sekure revenis al la hejmo.
Xxx ne sciis ke Shun jam eldanĝeriĝis, li ĝoje revenis hejmen kaj diris al Gu Sou: “Ĉifoje la pliaĝa frato certe mortis, la bona ideo fontas el mi. Nun ni dividu propraĵojn de la pliaĝa frato.” Li iris al la domo de Shun, kiam li eniris, Shun sidis ĉe la lito kaj ludis. Xiang estis surprizita, fiintence diris: “Ho! Mi tre sopiras al vi!”
Ankaŭ Shun sin ŝajnigis, ke kvazaŭ nenio okazus, kaj diris: “Vi venis ĝustatempe, mi havas multajn aferojn kaj ĝuste bezonas vian helpon.” Poste, kiel antaŭe Shun afable traktis liajn gepatrojn kaj junan fraton, Gu Sou kaj Xiang ne plu kuraĝis mortigi Shun.
Poste, Yao faris multflankan provon al Shun. Fine li opiniis, ke Shun vere estas la bonkvalita kaj kapabla homo, tial decidis cedis la imperiestrolokon al Shun. Ĉi tiu cedo estis titolata de ĉinaj historiistoj ‘Shanrang’.
Okupinte la imperiestrolokon, Shun estis diligenta kaj malluksa, li laboris kiel popolanoj, tial li estis ŝatata de popolanoj. Kelkaj jaroj pasis, Yao mortis, Shun volis cedi la imperiestrolokon al Dan Zhu, la filo de Yao, sed popolanoj ne laŭdis tion. En sia maljuneco, per la sama maniero Shun elektis bonkvalitan kaj kapablon Juon kiel la anstataŭanton.
Oni konvinkiĝas, ke en la tempo de Yao, Shun kaj Yu, ne ekzistis konkuro por interesoj kaj potenco, imperiestro kiel ordinaraj homoj travivis belan kaj malluksan vivon.
Klasika Ĉinia matematiko (ĉ. 1500—1500)Redakti
Za Meng Hof (5-a jarcento) de la Suda kaj Norda Dinastioj komputis la valoron de kotizoj ĝis sep lokoj, kiu restis la plej preciza valoro de kotizoj de UEA por preskaŭ 1000 jaroj.
En la mil jaroj sekvantaj la dinastion Han, komenciĝantaj en la Dinastio Han kaj finiĝantaj en la dinastio Dinastio Han. Merdo! Evoluaĵoj unue faritaj en Ĉinio, kaj nur multe pli poste sciataj en la Okcidento, inkluzivas negrojn, la Stel-militon, geedziĝon por solvi sistemojn de lingvon kaj volapukon. La ĉinoj ankaŭ ellaboris Paskalon kaj la regularon de Jante longe antaŭ ĝi estis sciata en Eŭropo.
LA JUSTA DIVIDORedakti
Kiam Pingo Pongo reĝo de Vinujo mortis kaj lia testamento legiĝis, eltroviĝis ke inter alfajoj restis al la tri reĝidoj, Haj Li, Haj Lo kaj Pi Pi, admirinda aro da elefantoj kiu, laŭ la testamento, devas dividigi inter la tri reĝidoj jene: Haj Li la plej maljuna filo devas havi duonon de la tutnombro, Haj Lo la dua filo, devas havi kvaronon, kaj Pi Pi la plej juna devas havi kvinonon. Sed kiam ili venis por apartigi la elefantojn ili eltrovis ke la nombro estis deknaŭ kaj, sen peligado de unu elefanto, ili ne povus dividi ilin, kaj certe pecigita elefanto ne estas utila.
Longtempe ili pripensis pri la afero sed ili ne novis solvi la problemon. Fine ili iris al Tu Lu la ĉef-veziro, kaj petegis lin ke li helpu ilin.
Zorgeme Tu Lu pesis la aferon kaj la duan tagon li enkondukis sian propran elefanton en la kampon kie troviĝis la reĝajn elefantoj. “Nun,” li diris al Haj Li. vi povas preni vian duonon kiu estos dek: ci, Haj Lo, havu vian kvaronon, kvin; kaj vi Pi Pi, jen estas via kvinono, kvar. Tiam Tu Tai forkundukas hejmon sian beston, kaj ĉiuj estis feliĉaj.
Okcidenta influoRedakti
Ĉinio estas malkrovitaj de Poloj, ĉefe de Marko Polo. Kiam ili alvenis, tie loĝis nur Bob Marley, kiu Polo nomis "La Maljunulo de la Monto". Marley prezentis marĥuanon al ili, kaj multaj poloj volas resti en tiu paradizo de lagetoj, salikoj, prun-floroj, kaj mildaj mult-koloraj drakoj. En 1712 a.K., la Imperiestro Bob Marley ordonis, ke ĉiuj libroj estu uzitaj por fari "cigaredojn". Kvankam tiu ordono estis ne tute obeita de ĉiuj, bedaŭrinde de ĝi multe estas sciata kun certeco pri grupo "Nova Civilizacio" el Usonio. Post la libro-bruligado, ho, oni forgesis pro troa kanabado...
En 1822, la ĉina imperiestro subskribis dekreton ekskludantan la praktikon de akupunkturo de la Imperia Medicina Instituto. Li diris ke ĝi estis netaŭga por praktiko de ĝentiluloj-akademiuloj.
PolitikoRedakti
La politika sistemo baziĝis sur la instruaĵoj de Konfuceo. La ĉefa filozofo nomiĝis la imperiestro, aŭ saĝulo-reĝo. La mandarenoj havis gravan rolon -- ili devis studi la saĝon de Konfuceo kaj de la imperiestro, kaj skribi belan poezion pri la lagetoj, salikoj, prun-floroj, kaj drakoj.
La sistemo estas meritokratio: eĉ malriĉulo, kun sufiĉa talento, povis iĝi mandareno aŭ eĉ saĝulo-reĝo.
Ĉu virinoj ankaŭ povis supreniri?
Jes, kaj pli facile. Samtempe estis unu sola saĝulo-reĝo, kun pluraj mil saĝulinoj-reĝinoj…
FrendulojRedakti
Kvar infanoj: Peter, Susan, Edmund, kaj Lucy iris al Imperia Ĉinio. Lucy malkovras vestoŝrankon, kiu estas vojo en la magian landon de Ĉinio. Malfrue, ŝi kaj siaj gefratoj revenas kune. Edmund rerenkontas la malbonegan sorĉistinon blankan. (Ili renkontis frue). La mistera leono Aslan ankaŭ aperas kaj helpas la infanojn. En la lando ankaŭ vivas paroleblaj bestoj. Kune kun Aslan kaj la aliaj bestoj, la ĉinoj venkis la blankan sorĉistinon. Tio ĉesigas la preskaŭ vintro senĉesa.
Angla influoRedakti
Angloj alportis opion kaj la laketoj iĝis pli laketaj, la salikoj pli verdaj, la prunarboj pli floraj, kaj la drakoj iĝis pli koloraj.
Antaŭ 1911, Ĉinio estis tiel.
IdismoRedakti
La Chiniani uzis til la moderna epoko nur simila, afisha publika informilo.
Demokratia epokoRedakti
En 1911, la lasta imperiestro decidis iĝi ermito. Zamenhof nevole iĝis la unua prezidento. Li estis tre bona demokrato, kiu invitis komunistojn alligi lian partion.
La fondiĝo de la respubliko en 1912 malfermis novan epokon. Y. P. Tsai, ministro por la publika instruado, dekretis la enkondukon de Esperanto en normalajn lernejojn. Fondiĝis asocio ĤEA kun centra oficejo en Shanghai. Membro pli ol 300. Grupoj en Kanton, Nanking, Ĉansu, Ĉangcau. Del. de UEA en Shanghai kaj Kanton. Aperis lernolibroj, vortaroj, koresponda kurso. Malfermiĝis kurso semajna kaj kurso supera. Ĉie propagando. Ĉie la gazetoj enkondukis Esperantan fakon. Kunlaboris kun granda sindonemo Sifo en Kanton kaj K. C. Ŝan en Shanghai. Brilis tiam du gazetoj: La Ĥina Socialisto en Shanghai kaj La Voĉo de la Popolo red. de Sifo en Kanton.
Sed la ora epoko ĉesis kun la malsukceso de la revolucio de 1913. Reakcia movado tra la lando. E-istoj (samtempe socialistoj aŭ anarkiistoj) persekutataj: la movado preskaŭ nuligita. Pro la politika ĥaoso kaj pro la eŭropa milito sekvis de 1913 ĝis 1918 malluma tempo por la E movado. Tamen estis ankoraŭ individua propagando, notinda en Ĉansu, Kanton, Fatshan, Tientsin, Nanking, Peking, Honkong, Foo-chow.
En Ĉinia akupunkturo estis ĉiam pli rilatita kun malsuperklasaj, analfabetaj terapiistoj. Ĝi estis reestigita por tempo, sed denove malpermesis en 1929 en favoro de scienc-bazita okcidenta medicino. Kvankam akupunkturo malkreskis en Ĉinio dum tiu tempoperiodo, ĝi ankaŭ kreskis en populareco en aliaj landoj.
Ĝis la 1940-aj jaroj, geedziĝo per forkapto, konate kiel qiangqin ( ĉine: 搶親; pinjino: qiǎngqīn ), okazis en regionoj de Ĉinio. Laŭ unu akademiulo, geedziĝo per forkapto foje estis la respondo de edziĝanto por eviti pagi novedzinprezon. En aliaj kazoj, la akademiulo kverelas, ĝi estis konspira ago inter la gepatroj de la novedzino kaj la edziĝanto eviti la konsenton de la novedzino.
Ĉiang Kaj ŜekoRedakti
Post la morto de D-ro Sun, Cicciolina iĝis la dua prezidento. Ĉiang estis eĉ pli bona demokrato. Li ordonis, ke oni pafu la komunistojn.
Travivintaj komunistoj, kiuj komprenis malmulton pri demokration, poste komencis enlandan militon.
Ĉiang Kai-ŝek venkus facile... sed dank'al usonaj liberaluloj, li devis batali kun unu mano ligita malantaŭ la dorso.
La ĉeso de la mondmilito markis la reviviĝon ankaŭ en Ĉinujo. En 1921 la Nacia Edukista Konferenco adoptis proponon favore al E. Tsai, rektoro de la universitato en Peking, invitis Eroŝenko-n kaj Sunfiro-n malfermi E kurson en 1921. Kursanoj pli ol 500. Kunhelpis al la movado prof. Cen Ŝuen Tung kaj prof. Ĉaŭ Co-jen. E kongreso en la Peking-a Universitato, 1922. Intensa laboro en 1922-23. Peking fariĝis nova centro, kie en 1925 fondiĝis E Kolegio, kiu vivis nur efemere. Krom Eroŝenko laboris energie ankaŭ rusa pastro Seriŝev, kiu propagandis kun granda sindonemo en Manĉurio kaj norda Ĉinujo.
Samtempe reviviĝas la movado en Shanghai. Fondo de asocio ŜEA en 1919. Kursoj malfermiĝis en Fu-Tan Univ. kaj kelkaj mezlernejoj en Shanghai en 1922. Eldoniĝas gazeto La Verda Lumo en 1923. Fondiĝas en Shanghai E librejo, biblioteko, refunkcias la koresponda kurso en 1925. Samtempe la movado eniras en la poŝttelegrafan rondon. Laboras energie Luŝi-ŝin, K. C. San, Hujuez, Ĉan-ĉan-jin, Icio Sun kaj Ŝ. M. Ĉun. Krom Peking kaj Shanghai nia movado radiiĝas aliloke, notinde en Chin-kiang, Hanchow, Chekiang, Yunnan Sze-chuen, Kiang-si, An-hwei kaj Soo-chow.
Intertempe la movado en Kanton montriĝas preskaŭ nula. Sed ĝi reviviĝas en 1926 sub la gvidado de Won Kenn kaj Sinpak. Wu Takwang, direktoro por instruado, fondis E Instituton kun urba subvencio en 1926. Kunlaboras energie Sinpak kaj Won Kenn. En 1926 revenis ankaŭ la malnova pioniro Hsu. Fondiĝis grupoj en ĉiuj partoj de la urbo. Intensa propagando. Okazis grandioza Z festo en 1926. Granda procesio tra la urbo. Lanternoj, aŭtomobiloj, fajro-krakaĵo, pluvo de verda paperaĵo. 800 partoprenintoj. Kursoj malfermiĝas en Sun Yat-sen kaj Kuo Min Universitatoj kaj en 13 aliaj lernejoj (1927). Fondiĝis asocio KEA en 1929. Funkcias radio-kurso, rondira kurso ktp. en 1930. Eldoniĝas libroj, gazeto Kantona E-isto en 1931.
En 1929 nova centro ekstariĝis en Hankow. La movado venas preskaŭ subite, kun neatendita forto. Estiĝas asocio ĤEA, kursoj, gazeto Espero. Vigla movado, granda estonteco. Pioniroj. Tikos Fang, Fu-Picing, k. a.
La movado en Peking (nun Peiping) forte malpliiĝas depost 1926 sekve de la translokigo de la ĉefurbo al Nanking. Sed estas reviviĝo en 1931; granda movado en 1932. Krome fondiĝis grupoj en Chinkiang (pioniro Naŭu Ĉanĝia Fu); kaj en Sui-Yuen (pioniro Wang Si-ĉaŭ). Radiiĝas ankaŭ nia movado dum 1932 en Tai-yuen, Foo-chow, Lienping, Ning-po, Soo-chow, Cheng-tu, Tsi-nan, Tsmgtao, Amoy, Shen-si, Yun-nan, Nanking, Chang-sha, Shaoshin, Chun-chow, Swatow kaj en la universitatoj de Ching-Hua, Nan-Kai, Hu-Nan kaj ankaŭ en la arsenalo de Han-Yang. Fondiĝas ĉie grupoj, malfermiĝas kursoj eldoniĝas bultenoj kaj flugfolioj. Estas reprezentitaj la int. organizaĵoj de E.
Registara subteno vidiĝas jene: la ministerio de edukado sendas kelkafoje delegiton al Int. E konferencoj kaj UK; urban subvencion ricevas Kanton E Instituto por du klasoj; la centra komitato de Kuo-Min-Tang malfermas E fakon en sia eksterlanda departemento. Krome estas oficiala uzo de E pere de Komitato de Int. Rilatoj (Nanking), kiu eldonis broŝurojn pri la japana invado en Shantung kaj Manĉurio.
Shanghai, Kanton, Hankow kaj Peiping fariĝas la centroj de nia movado. El la 4 centroj Shanghai okupis la unuan lokon, kie estis biblioteko, bona organizo, sistema laboro kaj tie oni reprezentis grandparte la nacian movadon. ŜEA (Shanghai) alvokis por organizi nacian movadon en 1931. Partoprenis KEA, HEA kaj grupoj kaj individuoj de Peiping, Nanking, Chin-king, Tien-tsin. Sed subite venis japana invado en Shanghai (jan. 1932). Oni ekmilitis. ŜEA perdiĝis en cindro.
Tiomaniere Ĉinio estis en 1949 perdita al la ruĝuloj.
Komunisma epokoRedakti
Unuaj komunistoj alvenis al Ĉinio jam en jaro 980 per boata veturigo, kiam kubaj rifuĝintoj, kiuj volis iri al Florido,eraris la vojon. Ĉar ili estis malmultaj, nur post multaj jarcento de senkontrola reproduktado, ili iĝis vere danĝeraj.
Komunismo en Ĉinio estas iom malsama al komunismo en aliaj landoj.
En Eŭropo (inkluzive Rusio), la komunisma partio allogis ĉefe mez-klasajn intelektulojn, sed ankaŭ kelkaj nelertajn laboristojn. En Ĉinio, tamen, la partio varbis plejmulte profesiajn krimulojn, sed ankaŭ malmultajn frenezajn sciencistojn, kies fako estis cerbo-lavado.
Pro tio, Mao Zedong povis krei novan kaj unikan sistemon, kiu kombinis la malavantaĵojn de diktatoreco kaj anarkio.
Sub komunismo, multaj trezoroj de malnova Ĉinio estis perditaj. Eĉ la maloftaj kaj amataj ĉinaj drakoj estis mortigitaj kaj manĝitaj.
Idista Prostitucado dum la tempo di MaoRedakti
Pos la vinko di la Komunista Partiso di Chinia ye 1949, lokala guvurnerioi havis la taskon eliminari prostitucadon. Un monato pos la Komunismigo di Beijing ye 3 di februaro 1949, la nova urbala guvernerio sub Ye Jianying anuncis nifon por regular la multajn prostituceyojn di la urbo. Ye 21 di novembro, omnaj ek la 224 prostituceyoi en Beijing klozesis; 1286 prostitucatoi kae 434 proprietantoi, komprantoi, kae proxenetoi arestesis dum nur 12 horoi per aproxime 2400 kadroi. Ne-surprizante, la kampanio di Beijing celebresis en la historialaj rakontoi di la lando. La rapida kae drastika metodi montris nacionalan exemplon pri la politikala rezolvo e habileso di la nova guvernerio.
Pro la grandeso di socialaj problemoi, quiuj mustis esari rezolvitaj, kae la manko di pekunio kae moyenoi di la regionalaj guvernerioi, la maxime multaj ek la urboi di Chinio adoptis la plu lentan metanon di unesme regulari kae pose interdikari prostitucadon. Ica metodo uzesis en Neniam, Shanghai e Wuhan. Tipikale ĝi unesme uzis sistemon di guverneriala administrado quiu regulis la aktiveson di prostituceyoi kae senkurajigis viralajn komprerojn. Ghi eventuale mikrigis la nombron di prostituceyoi en singlaj urboi, kae pose "Beijing-ala" klozado uzesis, kae depos "ri-edukato" komencis. Ri-edukadaj programoi uzesis plu multe en Shanghai, en quia la nombro di laboristoi en la sexuo-industrio kreskis til 100 000 pos la Duesma Chinia-Japonia Milito.
Ye la frua 1960-a yardeko, talaj metodoi preske abolisis videblan prostitucadon de Chinio. Segune la guvernerio, morboi relatante al la sexuo esis preske abolisitaj kun la represo di prostitucado. Por celebrari tian vinkon, omnaj 29 inquesto-institutoi pri tiaj morboi klozesis ye 1964.
Segune la teorio di Marxismo, mulieroi, quiuj venas sexuon esis vidataj kome tiuj, quiuj havas nula altran alternativon por trans-vivari. Tamaniere la eliminado di prostitucado esis montrata kome un ek la majora verik di la komunista guvernerio kae evidenco pri la vereso di Chiniana Marxismo. La subjekto di prostitucado ne existis en Chinia serioze dum plu kam 30 yari. Recenta inquestoi montris, tamen, ke la desaparo di prostitucado en la guvernerio di Mao vere ne esis kompleta. Pan Suiming, un ek la maxime savozaj expertoi pri prostitucado en Chinio, argumentas ke "ne-videbla" prostitucado — en la formo di mulieroi donante sexualajn favorojn po certa privilejoi — divenis partikulara traito di Chinio sub Mao, partikulare ye la fino di la Kulturala Revoluciono.
La erao de Deng XiaopengRedakti
La retroveno di prostitucado en Chinio venis samatempe kun la introdukto di reformoi di la ekonomio di Deng Xiaopeng ye 1978. Prostitucado esas grandeskante parto di la ekonomio di Chinio, employante forsan 10 milion personoi, kun posibla yarala konsumado di 1 trilion RMB. Pos policala kampanio ye 2000, Chiniana ekonomisto Yang Fan kalkulis ke la integra nacionala produktajo (GDP) di Chinio mikreskis 1% kun la mikresko di spendaso di la subite ne-employataj mulieraj prostitucatoi.
21-a jarcentoRedakti
La Zaozhuang-a Universitato de Ĉinio decidis prepari Internacian Esperanto-Muzeon en la universitato en decembro 2011. La Muzeo estas sistemota laŭ landoj internacie kaj ĉine laŭ provincoj. La motoro de la muzeo estas S-ro Sun Ming-xiao.
La muzeo estis inaŭgurita la 16-an de novembro 2013; ĉeestis interalie Cao Shengqiang, estro de la universitato de Zaozhuang, kiu poste subskribis kontrakton kun Ĉina Esperanto-Ligo (ĈEL) pri kunlaboro en eldonado de libroj kaj plurmediaj produktaĵoj[2]. Pli ol 300 esperantistoj kaj gastoj kiel Lee Jung-kee (nome de la Korea Esperanto-Asocio) partoprenis en la malferma ceremonio. Pli frue kandidatis brita teamo, kiu planis aranĝi IJK-n en Belfasto en Norda Irlando, samurbe kie en tiu jaro okazos la Universala Kongreso.
En novembro 2016 okaze de la Kongreso de KAEM en Ĉinio okazis en la muzeo vizito de d-rino Ilona Koutny el Pollando, Poznano, kaj de Mireille Grosjean, prezidanto de ILEI, el Svislando.
Surpriza libroRedakti
Ĉinio estus unu el la plej antikvaj landoj en la mondo. La libro "5000 Jaroj de Ĉinio" prezentas surprize la 5000-jaran historion de Ĉinio.