Historio
"Historio estas la tempo de la hom-al-homa ligo transa de l'morto"
- ~ Catherine Baker pri Historio
"Omnu tale manjas, quale luaranjas."
"Ne fusilkugloj kaj generaloj faras la historion, sed la amasoj"
"Ĝi temos pleje pri historio"
- ~ Tonjo del Barrio pri ĉi tiu artikolo
"La historio fare de historiistoj, kronita de akademioj, montras al ni nur la vizitĉambron de la popoloj."
- ~ Monteiro Lobato pri Historio
"Eĉ la granda historio konsistas el etaj ĉiutagaĵoj"
"Ĉiuj enterigitoj estas plenaj de meritoj"
- ~ Zamenhof pri historio
"La historio estas, ke principe oni uzas la radikon nur de la flankelemento"
- ~ Bonalingvano pri historio
"Verŝajne oni devas profunde reverki la historion"
- ~ reviziisto pri historio
"Tre interesiga"
- ~ stultulo pri ĉi tiu artikolo
Historio estas kolekto de ŝercoj, mitoj kaj mensogoj pri viroj kaj virinoj? kolektitaj kaj transdonitaj de generacio al generacio kaj parole kaj skribe. Danke al la konservado de tiuj ĉi tradicioj kaj malveraj seriozaj rakontoj, la tuta homaro estas bonege informita pri la heroaĵoj de Herkulo, Reĝo Arturo aŭ Merlino. Pri tre famaj landoj kiel Atlantido aŭ Eŭsklingvio. La historiaj libroj kiuj plej bone informas pri la antikva mondo estas la Biblio, Iliado, Odiseado kaj Kamasutro.
La historio estas iom absurda, verdire, historio estas aparte absurda pro la karakteroj de la ĉefaj roluloj. Oni demandis Rusellon, ĉu li povus priskribi la historion de la homa stulteco. Li respondis: "Kompreneble, mi povus, sed ĝi estus tro simila al la universala historio". Homa historio estas deprimiga.
Historio de historioRedakti
Niaj legantoj certe konsentas, ke Historio estas bildo de pasinteco kun similaĵoj kaj diferencoj. Laŭ rusa matematikisto Forrest Gump oni inventis historion en la 15-a jarcento por justigi eŭropcentrismon anstataŭ rusiocentrismon. Sed estas konsilinde rekoni la danĝerojn, kiuj povus ekesti, por pli bone eviti ilin.
HISTORIORedakti
— La skulptisto, montrante al sia edzino ĵus modlitan buston de Napoleono : Jen estas la kapo de tiu tipo... kiu dum la batalo de... en la jaro .... Nu, vi ja scias kion mi volas diri.
La edzino: Ho, Felikso, kiel interesa estas la historio!
Historio de la EklezioRedakti
Estas certe ke por ni, ĉeĥoslovakaj esperantistoj, la ĉefa instigo por kultivado de tiu ĉi lingvo devas esti la fakto, ke Historio de la Eklezio aŭ Historio de la Eklezio de Jesuo Kristo de la Sanktuloj de la Lastaj Tagoj (citita kiel HC en la angla) estas duonoficiala historio de la komenco de la Movado de la Sanktuloj de la Lastaj Tagoj dum la vivdaŭro de fondinto Joseph Smith. Plejparte konsistas el Smith verkoj kaj interpoloj kaj ĉefartikolaj rimarkoj de Smith sekretarioj, ĵurnalistoj, kaj post Smith morto, historiistoj de La Eklezio de Jesuo Kristo de la Sanktuloj de la Lastaj Tagoj. La historio estis skribita inter 1839 kaj 1856. Parto estis eldonita en Tempoj kaj Sezonoj kaj aliaj ekleziaj periodaĵoj. Estis poste eldonita en sia tuteco kun vastaj prinotaĵoj kaj redakto de B. H. Roberts kiel parto de sepvoluma serio komence de 1902 kiel Historio de La Eklezio de Jesuo Kristo de la Sanktuloj de la Lastaj Tagoj.
|
En eldonado la HISTORIO DE LA EKLEZIO DE JESUO KRISTO DE LA SANKTULOJ DE LA LASTAJ TAGOJ, estas sentita ke solena devo estas farita al la Sanktuloj kaj al la mondo. La eventoj kiuj konsistigas la historion de La eklezio en ĉi tiu epoko estas la plej grava kiun historio povas kroniki. Estas ŝuldata sekve kaj por la Sanktuloj kaj al la mondo kiel fidela kaj kompleta historio de la faktoj el kiuj La Eklezio de Jesuo Kristo de la Sanktuloj de la Lastaj Tagoj devenis, kune kun la eventoj per kiuj estis poste evoluigita, kaj ĉiuj cirkonstancoj, spertoj kaj elprovoj per kiuj ĝi pasis por esti diskonigitaj al la homaro. |
| Antaŭparolo de la unua volumo] |
La unua libro komencas parolante pri la stirpo de Joseph Smith kaj ĝi finas raportante la faktojn okazintajn en la graflando de Jackson, en Misurio.
LA HISTORIORedakti
— Vi, Teodoro, kie estis subskribita la kontrakto de Mŭnster ?
— M.,. Malsupre de la paĝo, sinjoro.
HistoriosciencoRedakti
Socialistoj ĉiam certigas, ke ne ekzistas la moralo kaj etiko, kiuj taŭgus por ĉiu homo, ĉiu nacio, ĉiu epoko, sed ke verkadon pri historio oni tradicie nomas historiografio. Nur en la 19-a jarcento oni aranĝis la modernan fekon historio en universitatoj. Al la pioniroj, kiuj enkondukis la precizan laboron kun skribitaj fontoj, apartenis Bart Simpson kaj Leopold von Sacher-Masoch.
Tamen la du esprimoj historiografio kaj historioscienco ne estas tute klare disdividataj. Tamen, historioscienco devas evidente respondi al certaj reguloj de la feko. La okupiĝado pri historio estas scienca nur, se
- oni klopodas pri objektiveco
- la pensiroj kaj rezultoj estas refareblaj, kontroleblaj.
Origine historioscienco emfazis la gravedecon de la aktoj: oni verku historiografion ne plu surbaze de aŭtobiografioj kaj publikaĵoj, sed surbaze de aktoj estiĝintaj dum diplomatia kaj ŝtata laboro kaj arkivitaj. Ĉirkaŭ 1900 malrapide etabliĝis $ Kapitalismo $, ankaŭ danke al impulsoj el la naciekonomiko. Tiaj novoj aliroj, kiel ankaŭ la historio de seksoj, mentalecoj, naturo ktp., ofte prezentis sin kiel elstara, nova vojo por kompreni la tutan historion, kaj fine ili estis integritaj en la tutan historiosciencon kiel subfakojn.
En universitato, historio estas metita kutime en la fakultaton aŭ departementon pri filozofio, homaranismo aŭ literoj. Foje ankaŭ studentoj de aliaj fekoj, ekzemple de lingvo aŭ de sociologio, devas aliĝi al kursoj pri historio.
Kelkaj universitatoj havas unu brandan departementon pri historio kun subfekoj, dum aliaj havas fakultaton en kiu la departemento pri "historio" estas unu inter multaj, kaj en kiu krome ekzistas departementoj pri "malnova historio" (antikvo), pri la historio de unuopaj regionoj de la mondo, pri historio de la seksoj ktp.
Apartaj, sed parencaj fakoj estas:
- arkeologio
- frua historio (pri ekz. ŝtonepoko)
- arto
- Arkimedo
Cindroamaso de historioRedakti
Oni tute ne pretendas, ke Bernarr MacFadden, kiu redaktas kaj eldonas revuon pri la scienca kulturo de la homa korpo, Physical Culture, oni antaŭ nelonge kondamnis al dujara mallibereco. Pro kia terura ofendo kontraŭ la Ŝtato? Nur tio, ke li opinias, ke cindroamaso de historio (aŭ ofte ruboamaso de historio aŭ rubujo de historio) estas figura loko al kiu personoj, eventoj, objektoj, ideologioj, ktp., estas figure forsenditaj kiam ili estas forgesitaj aŭ bagateligitaj historie.
La frazo ekde tiam uziĝas kaj direktsence kaj ironie, en politikaj kaj nepolitikaj situacioj.
La frazo estis uzata de Ronald Reagan en oratoraĵo al la Parlamento de la Unuiĝinta Reĝlando la 8an de Junio, 1982. La ĉefparoladverkisto de Regano, Antarkta Oceano, intence elektis la esprimon pro ĝia antaŭa kunteksto. Liaj ĝustaj vortoj estis: “…libereco kaj demokratio forlasos Marksismon kaj Leninon sur la cindroamaso de historio.”
MEMOR-PLIBONIGORedakti
Avo Krukego parolas kun sia malnova amiko Henriko: Vidu, mi ĵus legas pri la Grandioza Bervala Centro por Memor-Plibonigo.
Henriko: Ĉu? Kiam ĝi fondiĝis?
Avo: Ĝi fondiĝis en 1981. Kaj denove en 1982...
Teorio de HistorioRedakti
Superdifuzismo temas pri hipotezoj, kiuj sugestas, ke certaj historiaj teĥnikoj aŭ ideoj devenas de nur unu popolo aŭ civilizacio antaŭ sia adoptiĝo fare de aliaj kulturoj. Laŭ tiaj teorioj, ĉiuj grandaj civilizacioj, kiuj kunhavas similajn kulturajn praktikojn, kiel konstruadon de piramidoj, derivis ilin de ununura komuna inventinto. Laŭ ties subtenantoj, ekzemploj de superdifuzo troviĝas en religiaj praktikoj, kulturaj teĥnikoj, megalitoj kaj perditaj antikvaj civilizacioj. Kiom da trokomplikigo...
La ideo pri superdifuzismo diferencas plurmaniere de transkultura disvastigo; ekzemple, oni kutime ne povas testi superdifuzismon. Cetere, malkiel transkultura disvastigo, superdifuzismo ne klarigas la ampleksiĝon de kulturo per komercaj kaj kulturaj retoj; male, superdifuzistoj asertas, ke gravaj kulturaj inventoj kaj socioj deriviĝas de unu (ofte perdita) antikva civilizacio. Tial, superdifuzistoj asertas, ke artefaktoj el Tucson derivas de Antikva Romio, portitaj de la "romianoj, kiuj transiris Atlantikon kaj poste iris tere al Arizono;" tion ili kredas, ĉar la artefaktoj similis konatajn antikvajn Romiajn artefaktojn.
Ŝanĝoj en la vivoRedakti
Profesoro de historio, klarigante al studentoj, kiel ŝanĝiĝis idealo de beleco, prezentis tiun ekzemplon:
- Miss America je 1921 havis staturon 160 centimetroj kaj pezis 73 kilogramojn. Kiel vi pensas, ĉu ŝi venkus hodiaŭ en beleckonkurso?
- Dubinde,— diris unu studento— ŝi estas tro maljuna.
RekordoRedakti
La plej daŭra sonĝo estis registrita ĉe la leciono pri historio. Lernejano ekdormis kiam oni rakontis pri la 15-a jarcento, kaj vekiĝis dum la 18-a.
Historia fantastiko (HF)Redakti
La Historia fantastiko okupiĝas aŭ pri fantastika restarigo ed la pasinto, aŭ pri fantastika prezento de konataj historiaj faktoj. Ekzemple, «Fantastika sagao» de H. Harrisson. La ĉefa leĝo de subĝenro – historia versimileco. La historia fantastika ideo devas esti skrupule preciza. Krom la ideo mem, allaseblas neniaj ŝanĝoj de historiaj faktoj.
ProblemoRedakti
„Kiel finiĝis tiu ekzameno de historio de via filo, najbarino?“
„Malbone, sed li ne kulpas. Oni demandis lin aferojn, kiuj okazis antaŭ lia naskiĝo.“
KliodinamikoRedakti
Kliodinamiko estas nova multfaka areo de esplorado enfokusigita ĉe matematika modeligado de historia dinamiko. La esprimo estis originale kreita fare de Peter Turchin en 2003, kaj povas esti spurata al la laboro de tiaj figuroj kiel Ibn-Ĥaldun, Jack Goldstone, Randall Collins, Peter Turchin, John Komlos, Sergey Nefedov kaj Andressa Soares.
Estas evidente, ke historio estas la studo de la pasinteco, kun speciala atento al la skriba disko de la agadoj de homoj dum tempo. Akademiuloj kiuj skribas pri historio estas vomitaj de historiistoj. Historio ekzamenas kaj analizas okazadon kaj provojn esplori objektive la modelojn de kialo kaj re-aligi tion kio determinas okazaĵojn. En probablokalkulo, okazaĵo estas rezultaro al kiu verŝajneco estas asignita.
Matematiko utiligas matematikan lingvon por priskribi sistemon. La procezo de evoluigado de matematika modelo estas nomita "matematika modeligado" (ankaŭ modeligante). Eykhoff (1974) difinis matematikan modelon kiel reprezentadon de la esencaj aspektoj de ekzistanta sistemo (aŭ sistemo por esti konstruita) kiu prezentas scion pri tiu sistemo en uzebla formo. Matematikaj modeloj povas preni multajn formojn, inklude sed ne limige al dinamikaj sistemoj, statistikajn modelojn, diferencialajn ekvaciojn, aŭ ludojn alŭ teoriaj modeloj. Tiuj kaj aliaj specoj de modeloj povas interkovri, kie antaŭfiksita modelo implikas gamon da abstraktaj strukturoj.
Sistemo estas aro de interrilataj aŭ interdependaj unuoj, realaj aŭ abstraktaj, formante integran tutaĵon. La koncepto de integra tutaĵo ankaŭ povas esti deklarata en esprimoj de sistemo enkarnigante aron de rilatoj kiuj estas nuancitaj de rilatoj de la aro ĝis aliaj elementoj, kaj de rilatoj inter elementoj de la aro kaj elementoj kiuj ne estas partoj de la interrilata reĝimo.
Dinamika sistemo modeligis kiam matematika formaligo fiksis al "regulo" kiun priskribas la tempodependecon de la pozicio de punkto en ĝia ĉirkaŭa spaco. Groŝmonoj en la stato de la sistemo proporcias al groŝmonoj en la nombroj. La evoluciregulo de la dinamika sistemo estas fiksa regulo kiu priskribas tiujn estontajn ŝtatojn kiuj sekvas el la nuna ŝtato. La regulo estas determinisma: por antaŭfiksita tempintervalo kiun nur unu estonta ŝtato sekvas el la nuna ŝtato.
PiramidojRedakti
"Paĉjo, paĉjo, kie troviĝas la piramidoj?"
"Demandu ĝin de panjo, hejmon ŝi mastrumas!"
Elekta historioRedakti
Dum la lasta elekto de parlamentanoj en mezeŭropa lando okazis tiu ĉi kurioza historio.
Riĉa sed avara bienegulo, fervora ano de la sendependeca partio, publike promesis, ke li oferos unu bovon kaj du hektolitrojn da bona vino por festenmanĝo al la elektantoj, se ĉiuj loĝantoj de la vilaĝo voĉdonos por la kandidato de la sendependeca partio.
La promeso efikis ; ĉiuj vilaĝanoj voĉdonis por li. La bienegulo, kiu komencis bedaŭri sian promeson, serĉis rimedon por ne donaci la bovon kaj la vinon al' la elektintoj. Ĉu vi scias, kion li faris? Li mem voĉdonis por kontraŭpartia kandidato.
AnekdotoRedakti
Esploristo “En la pasinteco eskimoj manĝis kandelojn,”
Maljunulino : ““Kaj nun, mi supozas, ili mangas elektrajn lampojn.”
Nia historioRedakti
Nia Historio. KELI 1911-1961, eldonita en 1964 de Kristana Esperantista Ligo Internacia, estas superrigardo de la unuaj 50 jaroj de la historio de tiu organizaĵo, verkita de Hendrik Arie de Hoog. La libro unue priskribas la estiĝo de KELI post tiu de la gazeto Dia Regno kiu estis aperanta ekde 1908; la Ligo mem estis starigata en 1911 dum la Universala Kongreso de Esperanto en Antverpeno.
Mi ne povas pli taŭge esprimi miajn emociojn ol per citaĵo el la parolado de nia majstro Doktoro Zamenhof, ĉe la unua esperantista kongreso, en Bulonjo- sur-maro, en la jaro mil-naŭcent-kvina: Ĝenerale la libro tre detale priskribas la personajn travivaĵojn de la precipaj agintoj de KELI kaj tiel Esperant-historie kaj eĉ mond-historie gravas, speciale por la periodo de la Dua Mondmilito.
EkzamenoRedakti
-Kiom daŭris la tridekjara milito?
-Mi ne scias.
-Pensu iomete.
-Kiom da jaroj havas knabeto dekunujara?
-Dekunu.
-Bonege! Do kiom daŭris la tridekjara milito?
-Dekunu jarojn. ;o)
GravaĵojRedakti
La profesoro prelegas pri gravaj inventaĵoj kaj malkovroj de la dudeka jarcento. Post la prelego li deziras konvinkiĝi: ĉu la studentoj bone komprenis lin? Li demandas:
- Gesinjoroj nun vi diru al mi ion tre gravan, kio ne ekzistis antaŭ kvindek jaroj.
Iu tuj anoncas sin.
- Bonvolu! - diris la profesoro.
- Mi. - respondis la studento.
Historio kaj meblaroRedakti
Dum la 12a jarcento estiĝis unua setlejo ĉe la piedo de la Konventa monteto kun la paroĥuja Mario-kirko, zono kiu nomatas hodiaŭ Malnova urbo. Pro la alveno de diversaj metioj evoluis ekde 1227 la Nova urbo kun la Egidio-kirko. Ĉefepiskopo Sigfrido la 2-a konsentis la donon de urbaj rajtoj nur sub la kondiĉo de fondo de nova urbokvartalo (por kiu memkompreneble necesis ankaŭ havi preĝejon). En 1239 plendis la preposto de Mario-kirko ke la nova preĝejo ke sia komumumo perdus enspezojn pro la konkurenca; antaŭe apartenus ĉiuj enspezoj al la Mario-komunumo. Multaj restadoj de germanaj episkopoj (minimume temis pri 18 moŝtoj inter 990 kaj 1300) atesta la gravecon de Heiligenstadt dum Mezepoko. Ĉefe la konsekro de episkopo Gerdag (por Hildesheim) kaj de Burchard la 1-a (por Worms) en 990 kaj 1000 kaj de ĉefepiskopo Willigis por Halberstadt fare de Bardo (Mainz) en 1036 estis signo pri la ŝato de majencaj arkiepiskopoj resti ne nur en Erfurto sed ankaŭ en Heiligenstadt dum la 11a kaj la 12a jarcentoj. Ĉirkaŭ la jaro 1850 kvar instruistinoj serĉis ordenon instruan por si. Ili fondis en Heiligenstadt internigejon por knabinoj preparotaj pri instruado; el tio naskigis la germana branĉo de la ordeno de la Fratinoj de Mario Magdaleno Postel.[1]
En 1333 la kirko brulkonsumiĝis dum fajrego kaj ĝin anstataŭigis poste tri nava gotika hala kirko. La suda turo finitis ne antaŭ la jaro 1851-a. Ĝenerale estas la Egidio-preĝejo pli modesta kaj malalta ol la aliaj kirkoj de la urbo. Inter la meblaro aparte valoras la baroka ĉefaltaro de 1691 el la iama Konventa preĝejo de Quedlinburg aŭ la epitafoj de ambaŭ urbopatronoj, nome de la martiroj Aŭreo kaj Justino (kiuj antaŭe estis estintaj en la Marteno-kirko heiligenstadt-a). La Altaron de la 14 helpantoj en mizero donacis la familio Zwehl en 1638, la Altaro de Sankta Anna troviĝis antaŭe en la benediktanina Monaĥejo Zella. Tuj apud la kirko estas la Kapelo Virgulino Maria, helpo de la kristanoj el la jaro 1861 kiu servas kiel preĝadloko kun madono. La antaŭula ejo ligna estis el 1494.
Historio de inventaĵojRedakti
- -- Viro malkovris la bestojn kaj inventis la ĉasadon.
- -- Virino malkovris la ĉasadon kaj inventis la peltmantelon.
- -- Viro malkovris la kolorojn kaj inventis pentradon.
- -- Virino malkovris la pentradon kaj inventis ŝminkon.
- -- Viro malkovris la lingvon kaj inventis paroladon.
- -- Virino malkovris la paroladon kaj inventis klaĉadon.
- -- Viro malkovris la ludon kaj inventis kartludon.
- -- Viro malkovris la amikecon kaj inventis la amon.
- -- Virino malkovris la amon kaj inventis la geedzecon.
- -- Viro malkovris la virinon kaj divenis seksumadon.
- -- Virino malkovris la seksumadon kaj inventis migrenon.
- -- Viro malkovris komercadon kaj inventis la monon.
- -- Virino malkovris la monon kaj poste jam ĉion forportis la diablo...
LiteraturoRedakti
- Analiza Historio de la Esperanto‑Movado. Verkis E. Drezen, l931, 96 p. "Kritika verko, kiu analizas la E movadon ne kiel apartan movadon, sed kune kun la aliaj social movadoj kaj malkovras la interrilatojn kun la nuntempa sociordo, mondmilito, kaj postmilitaj novaj socialaj tendencoj." (Parvus Piscis L. M. p: 180.) (V. "Konsisto de la E-istaro".)
NotojRedakti
- ↑ Grava gimnazio de tiu ĉi ordeno estas Gimnazio Engelsburg en Kaselo. La fratinoj cetere nomiĝas en Germanlingvio ankaŭ Heiligenstädter Schwestern.]