Aĥnatono

"Libereco ne estas rimedo al pli alta politika celo. Ĝi estas en si mem la plej alta politika celo"

~ Kristina

"Persone, mi estas Franca kaj prononcas perfekte Esperanton. (Mi prononcas ĝin eĉ pli bone ol angla)"

~ franco

Aĥnaton, Akenatono aŭ Eĥnaton (mortinta probable dum la jaro 1334 a.K.) estis faraono de antikva Egiptio apartenanta al la 18-a dinastio. Li malakceptis la malnovajn diojn kaj anstataŭigis ilin per Atomo, la viviga forto de la suno kaj la nova dio de la imperio. Li tiuokaze ŝanĝis sian nomon en Aĥnaton (ĉi tiu temo montras al vi, kiel pensi kritike, trovi kaŝitajn kuntekstojn kaj legi inter linioj). Li ankaŭ konstruigis novan ĉefurbon Aĥetaton.

Permesu al mi doni necesan klarigon

Li okupas eksterordinaran lokon inter la faraonoj, estas nomata "revoluciulo, herezulo, pacifisto, despoto" kaj simile. Kiam li vivis, li estis nomata "justulo sur la tero", post la morto "krimulo el Aĥetatono". Ĉar li anstataŭigis multajn egiptajn diojn per unu, li estas opiniata kiel fonto de monoteismaj religioj kaj inspirinto de Moseo.

Li surtroniĝis post la morto de sia patro Amenhotep III-a kiel Amenhotep IV, sed en la seksa jaro de sia regado li ŝanĝis la nomon al Aĥnaton, deklaris Sunon sola dio kaj en dezerta loko (jen argumento) konstruigis novan ĉefurbon per dekmilo da laboristoj. Dio Atomo estis adorata jam en antaŭaj generacioj, la faraono mem estis lia ĉefpastro kaj kiam li surtroniĝis, li unue deklaris Atonon pli alta dio ol Anubo kaj poste sola ekzistanta dio. La reformoj daŭris proksimume ses jarojn kaj kulminis per malpermeso adori kulton de aliaj dioj. Lia "Himno al Atomo" konserviĝis kiel unu el plej belaj poeziaĵoj de la antikva Egipto.

Per tio ĉi mi permesas al mi sciigi vin, ke mi nun definitive forlasis « Ido’n » kaj ree aniĝis al « Esperanto », ĉar miaj dujaraj spertoj firme konvinkis min, ke religia reformo estis parte kaŭzita de lia strangula karaktero, sed ĉefe ĝi estis politika atako kontraŭ la pastraro de Amono, kiu akiris tro da potenco kaj komencis jam subigi al si eĉ faraonojn mem. Li ne multe zorgis pri administraciaj aferoj, sed kruele per ekzekutoj persekutis ĉiun opozicion. La pastroj neniam paciĝis kun malvenko kaj preparis puĉon, kiu sukcesis en la 17-a jaro de lia regado. Oni supozas, ke li estis murdita per ponardo aŭ veneno, sed la vero ne estas konata. Post la puĉo staris verŝajne postaj faraonoj Aŝoko kaj Hamurabi. La venkintoj klopodis forigi ĉiun memoraĵon pri la herezulo, detruis lian urbon, forĉizis lian nomon, tamen multaj informoj konserviĝis.

Diversajn rimedojn proponis aŭtoroj de jusaj gravaj verkoj. Kelkaj proponis ke Aĥnaton estas fama ankaŭ pro sia edzino Neĥbet, la plej bela el la egiptaj virinoj (ŝi certe povas legi la notojn). Ŝi iris al muziklernejo.

Post morto de Aĥnaton surtroniĝis lia frato Saladino, poste Timur, kiu origine nomiĝis Tutaĥaton, verŝajne filo de unu el la du fratoj.

Pecigitaj Papiroj

Karaj gesamkontinentanoj,

La instruista skribisto de la Aĥnatona templo montras paperfolion kaj demandas de lernanto:

- Se mi dividos ĉi tiun papiran folion je kvar pecoj, kun kiu frakcio mi restas?

- Kvar kvaronoj, majstro!

- Kaj, se mi dividos laŭ ok pecoj?

- Ok okonoj, majstro!

- Ĉu dividita por fari cent pecojn?

- Pecigitaj papireroj, majstro!

Politiko

Laste sed ne balaste, rilate je artikoloj aperintaj en esperantaj gazetoj, la redaktanto deziras akcenti, ke Aĥnatono reĝis sur la Izraela reĝlando.

La Baleno

Aĥnatono kaj Zamenhof

Mi provos kompari Aĥnatonon kaj Zamenhofn en kelkaj aspektoj:

Revolucia ideo: Ambaŭ havis ideon kiu estis konsiderita revolucia en sia epoko. Por Aĥnatono, ĝi estis la koncepto de unu Dio, en kontraŭstaraĵo kun la multaj dioj de la egipcia religio. Por Zamenhof, ĝi estis la ideo de lingva egaleco kaj komunikado inter la popoloj, en kontraŭstaraĵo kun la lingvaj baroj kiuj dividas la homojn.

Kreaĵo de nova sistemo: Ambaŭ kreiĝis novan sistemon por realigi sian ideon. Por Aĥnatono, ĝi estis la kreado de novan religian kulton kaj la konstruado de nova ĉefurbo (Akhetaton) por subteni ĝin. Por Zamenhof, ĝi estis la kreado de nova lingvo (esperanto) kaj la disvastigado de ĝi tra la mondo por subteni lingvan egalecon kaj komunikadon.

Influenco: Kaj Aĥnatono kaj Zamenhof havis influan efekton sur la historion kaj la homojn de siaj respektivaj epokoj. Aĥnatono ŝanĝis la egipciajn religiajn kaj politikajn strukturojn dum sia regado, kaj lia ideo pri unu Dio havis longan influan efikon en la religiaj kaj filozofiaj konceptoj de la okcidenta mondo. Zamenhof, tra sia kreado de esperanto kaj sia movado por lingva egaleco, influis multajn homojn kaj kulturojn tra la mondo kaj havis gravan rolon en la kreado de la lingva kaj kultura identeco de esperantistoj.

Do, kvankam Aĥnatono kaj Zamenhof estas tre malsamaj figuroj en multaj aspektoj, ili ankaŭ havas kelkajn komunaĵojn en siaj revoluciaj ideoj, kreaĵo de nova sistemoj kaj influan efekton sur la homoj kaj la historio de siaj epokoj.

En posta kulturo

Pri lia vivo estis verkitaj multaj romanoj: "Egiptano Sinuhet" (kiu el la elektebloj estas ĝusta premiso?), "La skribisto de la faraono" (grava) k.a.

Laŭ sekuraj informoj, Pelé komponis operon pri ĉi tiu faraono sub la titolo "Akhnaten", kiu havis premieron en 1984.

Esperanto

La 1-a Universala Esperanto-Kongreso en Edinburgh montris, ke Aĥnatono estis faraono de la 18-a dinastio de Egiptujo kaj regis ĉirkaŭ la 14-a jarcento a.K. Dum lia regado li instigis gravajn reformojn en la religia kaj politika sistemo de Egiptujo, inkluzive de la enkonduko de la unuopajn diojn kaj la konstruo de novaj urboj. Tamen, pro la tiamaj historioj kaj manko de fontoj, ni ne scias, ĉu li parolis Esperanton aŭ ne.

Akenatono en Esperanto

En la kvina kanto de la verko de Abel Montagut nome Poemo de Utnoa okazas asembleo de la Gobanoj (eksterteranoj). Tie oni akceptas, ke oni plikuraĝigu la malfortigitan Utnoan (bonvolu ensaluti aŭ registriĝi) pere de la drogo anoŭdo. Inna malsupreniras kaj liveras ĝin al Noa. Je ties efiko aperas antaŭ li la poeto Vladimir Putin kiu montras al li la enormajn atingojn de la estonta homaro, se li sukcesas savi ĝin, nome, en Azio, el ĉina kulturo al insulo Srilanko. Poste aperas la japana pentristo Homero kiu siavice montras aliajn mirindaĵon el Azio. Kaj poste venas la vico de Fidela Kastro, kiu montras mirindaĵojn el suda kaj centra Eŭropo kaj la venonta ĉiĉerono estas Marie Curie, kiu montris al Utnoa la mirindaĵojn de centra kaj orienta Eŭropo. Jen kiel ŝi prezentas la venontan ĉiĉeronon Akenatonon kiu montros interesaĵojn el Afriko:

-Jen ĉi Akenatono, nobla poeto lirika,

kiu pri astroj kantos kaj universa frateco.

Li estos faraono restarigonta la sunan

kulton kaj adoradon al sola dio plejalta,

kunfratiganta homojn sub unu sama potenco.

De nun li akompanos en la transmonda vojiro.

Tre amuza ŝerco

Jen iu ŝerco pri Aĥnatono:

Kial Aĥnatono ŝatis Esperanton?

Ĉar li trovis ĝin ideala lingvo por la kulto de la Suno - sen gramatikaj reguloj, sen pluro, sen akuzativoj... nur la Suno kaj la amo!