Jovan Cvijić
| Jovan Pejčić Cvijić | |
.jpg) | |
| Rođenje | 12. 10. 1865. Loznica, Kneževina Srbija |
|---|---|
| Smrt | 16. 1. 1927. (dob: 61) Beograd, Kraljevina SHS |
| Polje | geografija, geologija, folklor |
| Alma mater | Univerzitet u Beogradu, Univerzitet u Beču |
| Religija | pravoslavac |
Jovan Cvijić (Loznica, 12. oktobra 1865. – Beograd, 16. januara 1927.), srpski geograf. Predsednik Srpske kraljevske akademije i rektor Beogradskog univerziteta.
Jovan Cvijić je rođen 12.oktobra (29. septembra po starom kalendaru) 1865. godine u Loznici. Otac mu se zvao Todor Cvijic poznat kao trgovac. Majka mu se zvala Marija, rođena Avramović, iz Korenite, sela u oblasti Jadar, što se nalazi blizu manastira Tronoše i Tršića rodnog sela Vuka Karadžića. Osnovnu školu je završio u Loznici, a nižu gimnaziju u Loznici i Šapcu. Višu gimnaziju je završio u Beogradu, u Prvoj beogradskoj gimnaziji.
Po završetku gimnazije, 1884. godine, hteo je da studira medicinu u inostranstvu, međutim loznička opština nije mogla da stipendira njegovo školovanje u inostranstvu. Tada mu je njegov profesor iz šabačke gimnazije Vladimir Karić, predložio da sluša studije geografije na Velikoj školi u Beogradu. Cvijić ga je poslušao i iste godine upisao Prirodno-matematički odsek Velike škole u Beogradu. Ove studije je završio 1888. godine. Jednu školsku godinu 1888/89. je radio kao predavač u Drugoj beogradskoj gimnaziji. Potom je 1889. upisao studije fizičke geografije i geologije na Bečkom univerzitetu kao državni pitomac. Studije u Beču je završio 1892. a već 1893. godine je doktorirao na istom univerzitetu sa tezom „Das Karstphänomen“.
Marta 1893. postao je redovni profesor Filozofskog fakulteta Velike škole u Beogradu. U prvo vreme predavao je fizičku geografiju i etnografiju, a zatim samo geografiju.
Naukom se počeo baviti još kao student Velike škole i tada je nastao njegov rad „Prilog geografskoj terminologiji našoj“, a nastavio kao srednjoškolski profesor i bečki student proučavajući kraške pojave u istočnoj Srbiji, Istri i Jadranskom primorju i na osnovu toga objavio više radova i svoju disertaciju. Čitav život posvetio je proučavanju Srbije i Balkanskog poluostrva, putujući skoro svake godine po Balkanu.
Osim čisto geografskih proučavanja, bavio se i geologijom (geomorfologijom, tektonikom, paleogeografijom, neotektonikom). Njegova monografija o karstu izazvala je veoma povoljne ocene u evropskim naučnim krugovima, a pristupna akademska beseda o strukturi i podeli planina Balkanskog poluostrva na osnovu geološko-tektonske građe proslavila ga je kao prvog južnoslovenskog geotektoničara. I u geografskim delima Cvijić je uvek uključivao geologiju. Dvotomna „Geomorfologija“ ni danas nije izgubila aktuelnost i predstavlja izvanrednu polaznu osnovu u savremenim proučavanjima. Bavio se proučavanjem balkanskih psiholoških tipova.
Prilikom osnivanja Beogradskog univerziteta 1905. bio je među prvih osam redovnih profesora koji su zatim birali ceo ostali nastavni kadar, jer tada su svi profesori i saradnici ukinute Velike škole stavljeni na raspolaganje.
Osnovao je Geografski zavod Filozofskog fakulteta 1893. godine i bio njegov upravnik od osnivanja do 1927. godine. Zajedno sa grupom geografa i prirodnjaka osnovao je Srpsko geografsko društvo 1910. u Beogradu. Bio je predsednik ovog društva od osnivanja do svoje smrti. Bio je dva puta rektor Beogradskog univerziteta 1906/07 i 1919/20.
Postao je naučnik svetskog glasa i dobio je mnoga priznanja. Dopisni član Srpske kraljevske akademije postao je 5. februara 1896, a redovni član 4. februara 1899. Postavljen je ukazom za predsednika Srpske kraljevske akademije, 12. aprila 1921. Na ovom položaju bio je do svoje smrti 1927. godine. Osim toga bio je dopisni član Akademije nauka SSSR, Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti, Učenog društva Parnasos (Atina), počasni doktor Sorbone i Češkog univerziteta (Prag). Bio je počasni član mnogih geografskih, etnografskih, prirodnjačkih i drugih društava širom sveta (Petrograd, Budimpešta, Bukurešt, ...). Bio je nosilac engleske, francuske i američke medalje za naučne radove.
Preko trideset godina je putovao kroz naše krajeve, što je rezultiralo brojnim radovima i utemeljenjem "antropogeografske škole". Ono što karakteriše njegov naučni rad, jeste uticaj klime i reljefa na građu (morfologiju čoveka, naglašavajući praktično među prvima da je čovek ekosenzibilno biće. Kad se radi o formiranju antropoloških tipova, Cvijić u primarne faktore ubraja socijalnu strukturu, odnosno zanimanje, endogamiju i egzogamiju, kao i migracije. Posebno je naglašeno delovanje geografske sredine na etnopsihološke karakteristike stanovništva. - Osnovnu koncepciju ovakvog stava je dao u radu Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva, što je prošireno u Balkanskom poluostrvu i južnoslovenskim zemljama (Cvijić, J.: Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje, II, Beograd 1931.) Ovaj rad je najpre objavljen na francuskom jeziku, a potom 1922. godine znatno proširen i štampan na srpskom jeziku.
Za trideset i nekoliko godina intenzivnog naučnog rada objavio je mnoga značajna dela. Jedno od najvažnijih dela je „Balkansko poluostrvo“.
Važnija dela (vezana za geologiju):
- Geografska ispitivanja u oblasti Kučaja u ist. Srbiji, 1893;
- Das Karstphänomen, 1893, Wien;
- Karst, 1895;
- Struktura i podela planina Balkanskog poluostrva, 1902;
- Die Tektonik der Balkanhalbinsel mit besonderer Berückichtigung der neueren Fortschritte in der Kenntnis der Geologie von Bulgarien, Serbien und Mazedonien, 1904, Wien;
- Osnove za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije I-III, 1906-1911;
- Grundlinien der Geographie und Geologie von Mazedonien und Alt-Serbien. Nebst Beobachtungen in Thrazien, Thessalien, Epirus und Nordalbanien, 1908, Gotha;
- Jezerska plastika Šumadije, 1909;
- Geomorfologija I-II, 1924, 1926.
Neki autori smatraju da je Cvijić, usled zanimanja za političko napredovanje Srbije, često gubio svoju naučnu objektivnost, pa se određeni segmenti njegovog rada koriste kao "naučno opravdanje" velikosrpske politike.[1] Cvijić se zalagao za teritorijalno proširenje Kraljevine Srbije ka jugu, na oblasti u kojima Srbi nisu činili većinsko stanovništvo. To se posebno odnosilo na makedonske i severno-albanske oblasti, čije je pripajanje, prema Cvijićevom mišljenju, Srbiji bilo neophodno za ekonomski razvoj. On je smatrao da je odlukama Berlinskog kongresa “Srbija opkoljena zemlja” a Srbi “uhapšen narod”[2], i da Srbija mora izaći na more da bi se osamostalila.[3] U ostvarivanju te politike Cvijić je branio pravo Srbije na severnu Albaniju uprkos nesrpskom stanovništvu tih oblasti:
.jpg)
...Srbija mora zbog svoje ekonomske samostalnosti dobiti pristup na Jadransko more i jedan deo arbanaske obale: bilo zauzimanjem teritorija bilo dobijanjem ekonomskih i komunikacionih prava na tu oblast. To znači, dakle, zauzimanje istina jedne etnografski strane oblasti, ali takve koja se mora zauzeti zbog osobito važnih privrednih interesa, upravo zbog životne potrebe.[1]
Cvijić je opisivao kosovske i severne Albance kao mešance, poarbanašene Srbe, odnosno prikrivene Srbe, koji su samo mimikrijom oponašali prave Albance, čime je relatizovao njihovu etničku prednost i podupirao pretenzije srpske države na njihove oblasti.[1][4]
U vreme borbe za Makedoniju, Cvijić je nizom publikacija i etno-geografskih mapa ubeđivao međunarodno javno mnenje kako su Makedonci, odnosno makedonski Sloveni, zapravo “južni Srbi”.[5] Proglašavanje makedonskog jezika dijalektom srpskohrvatskog je igralo ključnu ulogu u podršci teritorijalnim pretenzijama Srbije na ovu oblast.[6] Između 1906. i 1918. je izradio seriju mapa kojima su rastuće srpske pretenzije na ovu oblast pravdane proglašavanjem Makedonaca za etno-lingivstičku grupu Srba.[6] Cvijićeve etnografske mape objavljene 1906, 1909 i 1913. godine međusobno se razlikuju i pratile su spoljno-političke potrebe srpske države.[5] Na mapi iz 1909. značajno je smanjeno prisustvo Albanaca na Kosovu i zapadnoj Makedoniji u odnosu na prethodnu iz 1906. Na mapi iz 1913. prisutvo tzv. “Srbo-Hrvata” je znatno pomereno ka jugu u odnosu na prethodnu iz 1909. godine. Na istoj mapi, prisustvo Albanaca je “dramatično redukovano”, čak i u Severnoj Albaniji.[5]
Po završetku Prvog svetskog rata 1918. godine, Cvijić je objavio mapu koja je trebala da utiče na odluke mirovne konferencije u Parizu 1919. Na toj mapi su Srbi i Makedonci grupisani u jednu kategoriju, čime je Cvijić dao legitimitet srpskoj kontroli nad Makedonijom.[5]
Etnopsihološka tipizacija i odela balkanskog stanovništva koju je dao u ovim delima, posle II svetskog rata u našoj sredini je pretrpela oštru ideološku osudu. Nedavno se pojavilo reprint izdanje Cvijićevog Balkanskog poluostrva.
21. i 22. novembra 2002. u organizaciji Srpske akademije nauka i umetnosti održan je naučni skup „Društveno-politička delatnost Jovana Cvijića“ Arhivirano 2005-03-15 na Wayback Machine-u. Postoji i Memorijalni muzej Jovana Cvijića Arhivirano 2010-05-21 na Wayback Machine-u koji se nalazi u Cvijićevoj porodičnoj kući u Beogradu (ulica Jelene Ćetković br. 5). Ova kuća je zidana 1905. i od 1963. je pod zaštitom države. U njoj se nalazi legat Jovana Cvijića koji ima 1463 predmeta.
U Beogradu postoji geografski institut „Jovan Cvijić“, veliki broj osnovnih škola i ulica nosi njegovo ime. Bez ikakve sumnje može se reći da je Jovan Cvijić najveći i najznačajniji srpski geograf. Njegovi učenici su nastavi započeto delo, šestorica od njih su kasnije postali akademici. Bili su to: Pavle Vujević, Borivoje Ž. Milojević, Atanasije Urošević, ..., Milisav Lutovac.
Njegov život je naročito proučavao geograf Milorad Vasović koji je napisao knjigu „Jovan Cvijić - naučnik, javni radnik, državnik“ na 454. strane, 1994. godine.
17. septembra, 2004, Narodna Banka Srbije je pustila u opticaj novčanicu od 500 dinara sa likom Jovana Cvijića
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Međunarodni znanstveni skup "JUGOISTOCNA EUROPA 1918.-1995."”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-05. Pristupljeno 2009-12-26.
- ↑ Jovan Cvijić, Aneksija Bosne i Hercegovine i srpsko pitanje
- ↑ „Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu”. Arhivirano iz originala na datum 2010-05-26. Pristupljeno 2009-12-27.
- ↑ Ben Fowkes, Ethnicity and ethnic conflict in the post-communist world
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 George W. White, Nationalism and territory: constructing group identity in Southeastern Europe
- ↑ 6,0 6,1 Diarmait Mac Giolla Chríost, Language, identity, and conflict
- Biografija na sajtu Loznice Arhivirano 2005-04-15 na Wayback Machine-u
- Biografija na sajtu SANU Arhivirano 2005-03-14 na Wayback Machine-u
- Muzej Jovana Cvijića Arhivirano 2008-12-22 na Wayback Machine-u
- Biografija na sajtu Аntropologije Arhivirano 2013-12-03 na Wayback Machine-u
Cvijićeva dela na internetu:
- Jovan Cvijić, O iseljavanju bosanskih muhamedanaca Arhivirano 2005-09-03 na Wayback Machine-u
- Jovan Cvijić, Aneksija Bosne i Hercegovine i srpsko pitanje Arhivirano 2005-04-16 na Wayback Machine-u
- Jovan Cvijić, Balkansko poluostrvo i Južnoslovenske zemlje (1. deo)
- Jovan Cvijić, Balkansko poluostrvo i Južnoslovenske zemlje (2. deo)
- Jovan Cvijić, Psihičke osobine Južnih Slovena[mrtav link] (doc)
