Lamina

Lamina
Euskal Herriko mitologia
Ezaugarriak
Sexua	emakumezkoa eta gizonezkoa
Baliokideak	Aloja (en)

Laminak —zenbait euskalkitan, lamiak— euskal mitologiako izakiak dira. Bi motakoak daude; Anuntxi Arana antropologoak "lamina eraikitzaileak" eta "ur bazterretako laminak" bereizten ditu. Mitologiako beste jeinu askok legez, batzuetan gizakiei laguntzen diete eta bestetan kalte egiten. Edonola ere jendearekin harremanak dituzte, jendea bisitatzen edo haien aurrean agertu omen baitira.

Izena

Izenaren aldaerak hauek dira: lamia, lami, lamina, lamie, illamina, llamina, labina, amilamia, lamiña, lamiñaku eta eilamia. Forma dokumentatuena lamina da, eta horixe hartu da euskara baturako. Barandiaranek dioenez, kondaira gutxitan erabiltzen da izen propio bezala, izena baino orokorrean jeinu mota bat deskribatzeko erabiltzen den izenordea litzateke. Sexu femeninoko gizaki mota bati ezarritako ezizena dela esan genezake sorginen eta beste zenbait numenen kondaira batzuk laminenekin nahasian agertzen direla ikusita.

Izena latinetik jasotako eredua dela pentsa genezake, De lamiis et phytonicis mulieribus 1489. urtean Ulrich Molitorrek argitaratutako liburuak izan zuen arrakastaren ondorioz edo lehenagoko erromatarren eskutik ikasia eta ondorengo kristauek zabalduta.

Ezaugarriak

Ur bazterretako laminak

Lamina hauek erreka zuloetan egoten dira. Batzuek harpeetan dute egoitza, herrietatik hurbil, ez mendi garaietan. Ilea urrezko orraziz orrazten edo, gutxiagotan, bere oihal ederra zabaltzen eta xukatzen ikusten dituzte gizakiek. Leku askotan ahate oinak, ardi oinak edo zaldi oinak dituzte, baina Ibaizabal inguruan eta Euskal Herriko kostan arrain buztana dute. Oso ederrak dira, eta gizakumeak liluratzen eta hilda uzten dituzte. Antzekoa da Amilamia, beste irelu bat. Begi bakarreko emakume moduan ere deskribatu izan dute.

Bertiz Aranako ezkutu batean ikus daitekeen itsas laminaren irudikapena

Kostaldeko laminei, gerritik behera arrain direnei, itsaslamina ere esaten zaie.

Bakarrik edo taldean ager daitezke.

Aldaerak

Aipatuak aipatu, ikerketetan jasotako desberdintasunak ikusgarriak dira:

Beran Julio Caro Barojari Kobre kolorezko azala zutela esan zioten. Websterrek Lapurdin jaso zuenez lurpean bizi ziren emakume txikiak ziren. Jean Barbierri tximinoen antzeko arintasuna eta gorputza ilez estalita zeukatela esan zion informatzaile batek. Lapurdi eta Benabarrean bi sexuetako laminak daudela zioten baina Zuberoan emakumezkoei Lamina esaten zitzaien bitartean gizonezkoei Maide deitzen zieten. Berrizen Azkueri buru soilak ziruditen haien garondoan txanpon baten tamainako ile sorta zeukatela esan zioten, bitartean, Arratian laminak ahotik argitzen zutela esan zioten (ireltxu edo idittuen antzera). Bizkaian soilik jasota dago, Tartaloren antzera, begi bakarrak zirela.

Badira lamina harginak, gizon txikiak, gehien bat Zuberoan eta Baxenabarren. Badira emazte eder itxurakoak, eguzkitan orrazten aritzen direnak, Zuberoatik Bizkairaino. Bien ezaugarriak eta gehiago biltzen dituztenak ere badira: emazte lamina eraikitzaileak edo harri ekarle handiak, jentilen eta gizandi harri-jaurtitzaileen modukoak. Eremu bakoitzean ere laminak zein diren ez da argia. Bizkaian sorginekin nahasteko joera bada, baita familiariekin ere, nahiz eta hauek euli itxurakoak diren. Berriemaileei galdegiten zaielarik nola irudikatzen dituzten, gehienek ez dute zehazten; beharbada ez du axola handirik, edo mitoa higaturik heldu zaie.

Bizitokia

Bizilekuari dagokionez, laminak ur laster eta epelei loturiko lekuetan aurkitzen ziren. Emakume eder horiek, gehienetan urrezko orraziz beren ile ederra orrazten zuten kantuan ari zirela. Kantu hauek hedadura izugarria izan zuten munduan zehar. Bazter guztietako herri eta kultura ezberdinetan ezagutzen ziren laminen elezahar kontakizunak.

Garagartzako lamiaren eskultura.

Lamina eskultura (Michel Duboscq) Getariako Saraleginean. Testua:"Laminak lehen laminak orai. Laminek dugu bihotza alai. Bihotza alai, begia alai. Laminek dugu bihotza alai"

Lamina Greziar mitologian

Lamina greziar mitologian ere ageri da. Belos erregearen alaba zen (beste ohitura batzuen arabera, Poseidon eta Libiaren alaba) eta Zeus jainkoaren maitalea. Horregatik Hera jainkosa jeloskortu egin zen eta Laminaren seme-alabak hil. Gainera, begiak ixteko gaitasuna kendu zion, seme-alaben heriotza betiko ikus zezan.

Elezaharrak

Lanean laguntzen omen diete opari bat ematen dietenei; honela, zubi batzuk laminek egindakoak dira: Ebraingoa (Bidarrai), Azalaingoa (Andoain), Urkulukoa (Leintz-Gatzaga)... Gauez egiten dituzte eraikuntzok, eta anitzetan oilarraren lehen kukurrukuaz batera uzten diote lanari.

Nekazariren batek landa lurren ertzetan janaria uzten bazien, gauez jaten zuten laminek, eta horren truke, lurra goldatu edo bukatu gabe utzitako lana amaitzen omen zioten.

Zenbait kondairatan ur bazterretako laminek laguntza eskatzen diote emagin bati, honek lagundu eta laminek oparitan ogi zuria, oihal eder bat edota beste opariren bat emango diote.

Donostiako San Telmo museoan A000141 zenbakiarekin Lizarragako (N) hilarri batean ageri den Lamina

Mutil batez maitemintzen da lamina bat ipuin batzuetan, harik eta mutil horrek, bere maiteñoa lamina dela jakiten duen arte.

Beste batzuetan laminak etxe bat bisitatzen du, bertako janaria eskatuz. Laminak trukean zerbait emango dio edo ez bertsioaren arabera. Azkenik, etxeko gizonak lamina zigortzen du eta honek ihes egiten du.

Ostadarraren muturrean lamina bat egoten omen da ilea orrazten, eta eguzkiak bere adatsean joz zabaltzen du ostadarra.

Lamina arrek sekulako indarra dute. Gauez trikuharriak egiten dituzte batzuetan, eta etxeetan sartzen dira askotan etxekoak oheratutakoan. Izen desberdinak dauzkate: Maideak, Mairiak, Intxixuak (Oiartzunen), Saindi Maidi (Nafarroa Beherea).

Lamina gehienak desagertu omen dira, mendietan baselizak eraiki zirenean batzuen hitzetan edo idiek arrastatutako goldea erabiltzen hasi zenean beste batzuentzat.

Barandiaranek lamien eta sorginen kondairak nahastu egiten zirela azaldu zuen, herri batzuetan lamiei leporatzen zizkieten gertakizunak bestetan sorginei leporatzen zizkieten.

Urrezko orraziak

Laminaren irudikapena

Laminek urrezko orraziak izaten dituzte, eta Euskal Herriko poema eta abesti mitologiko ugarik istorio bat kontatzen dute, non emakume batek (eta gutxi batzuetan gizon batek) orrazi hau lapurtu izana; gauean laminak pertsona horren etxera joan eta itzultzeko eskatzen diote, era askotako zigorrez mehatxatuz:

Emoiten esposu artzie ta orrasie,

Nik kenduko deutzut Torrontegiko mintegie

Emaidezu orrazie,

Espabe kenduko dotzut bizie.

Lanbreabeko etzanderea,

Ekasu nire orrasie;

Espabe egingo dot sure askasie.

Intxusko eratziye,

Ekazu neure orrasiye.

Espabare kendukotzut

Kortako bei nagosiye.

Ozten ezpona neure orrazija,

Galduko deunat eure azi-orrazi guztija.

Matxineko neskamea,

Ekatzu nere orrazea

Bestela emango dinat

Ere biziko ezurretako onazea.

Toponimia

Arrasateko erraldoiakː Errementaria, Anbotoko Mari, Basajaun eta Lamia (Kukubiltxo, 2011).

Toponimian asko dira laminei lotutako izenak: Lamera eta Lamerapunte, Bermeon; Lamikiz, Markinan; Laminaputzu, Zeanurin; Lamitegi, Bedaion; Lamirain, Aranon; Lamusin, Saran; Lamiñosin, Ataunen; Lamiako Leioan; eta abar.

Euskal Herritik kanpora ere aurkitzen da laminaren inguruko toponimorik, esate baterako Errioxako Ojacastro herrian Laminiturri iturburua dago.

Ikus, gainera

• Mondarraingo lamina
• Laminiturri Kultur Elkartea
• Amilamia
• Euskal Herriko mitologia
• Xana (Asturiar mitologia)

Kanpo estekak

• laminak
• Laminagako laminak
• Laminak Durangon

• Datuak: Q2577796
• Multimedia: Lamina (mythology) / Q2577796