Serratus

Serratus (łac. denarius serratus) – późnorepublikańska postać srebrnego denara rzymskiego z obrzeżem ząbkowanym.

Serratus (od łac. serra – piła; l.mn. serrati) stanowił jedynie techniczną odmianę podstawowej srebrnej monety Rzymian, uzyskiwaną w trakcie produkcji menniczej poprzez nacinanie krążka poprzedzające bicie stemplem. Rzadkie wczesne egzemplarze datowane są na koniec III wieku p.n.e.; jako częstszy pojawił się ponownie od 118 r. p.n.e.^[1] i był emitowany do 49 r. p.n.e.^[2]

Praktykę tę wprowadzono najpewniej dla przeciwdziałania oszustwom w produkcji i w rynkowym obiegu srebrnych monet. Według od dawna wysuwanych przypuszczeń miało to zapobiegać przenikaniu na rynek tzw. suberatów – monet okładanych tylko powierzchownie warstwą srebra, zaś wewnątrz zawierających rdzeń z miedzi lub brązu. Nacinanie ukazywało naocznie wykonanie denara z pełnowartościowego kruszcu. Karbowany brzeg monety miał również ograniczać obcinanie krążka i psucie jej ustawowej wagi. Tłumaczy to, dlaczego serraty („karbowańce”) szczególnie chętnie przyjmowano na obszarach barbarzyńskich – np. w Germanii^[3], gdzie krążyło wiele zafałszowanych suberatów.

Poza Rzymem monety karbowane dość szeroko stosowano w mennictwie hellenistycznej monarchii Seleucydów, gdzie znane były od czasów Seleukosa I, choć najwięcej ich emitowali syryjscy władcy w II w. p.n.e. Praktykowano to jednak nie w odniesieniu do monet srebrnych, tylko drobnych nominałów bitych z brązu^[4], a ząbkowany krążek powstawał nie wskutek nacinania pilnikiem, lecz wcześniejszego odlewania go w odpowiednio ukształtowanej formie.

Do zabiegu tego powrócono w szerszym zastosowaniu dopiero w XVI wieku. Metoda stosowana dość powszechnie do dziś w postaci drobno żłobkowanego rantu (obrzeża) pieniądza bilonowego, uzyskiwanego w wyniku zabiegu zwanego gurtowaniem lub ryflowaniem.

Zobacz też

suberatus

Przypisy

↑ Według Rainera Alberta (Die Münzen der Römischen Republik, Regenstauf 2003, s. 131n). J. Babelon stwierdzał pojawienie się serrata od ok. 220 r. p.n.e. (La numismatique antique, Paris 1970), M.H. Crawford uznaje lata 209-208 p.n.e. (Roman Republican Coinage, Cambridge 1974).
↑ U Helmuta Kahnta (Das große Münzlexikon…, dz. cyt., s. 471) datowanie obejmuje ok. 200-49 r. p.n.e.
↑ Wyraźnie stwierdza to Tacyt: „Pieniądze lubią [Germanowie] stare i długo będące w obiegu, jak denary karbowane i z wyobrażeniem rydwanu” (Germania 5,5 w Dzieła (przekł. S. Hammera), Warszawa 2004, s. 601). Potwierdzeniem są statystyczne dane wykopaliskowe z tych obszarów.
↑ David R. Sear: Greek coins and their values, t. II, London 1979. Odmienny pogląd mówi o rancie wycinanym przed wybiciem (Andrzej Mikołajczyk: Leksykon numizmatyczny. Warszawa-Łódź 1994, s. 268).

Bibliografia

John R. Melville Jones: A dictionary of ancient Roman coins. London 1990
Arthur Suhle: Kulturgeschichte der Münzen. München b.r. wyd.
Helmut Kahnt: Das große Münzlexikon von A bis Z. Regenstauf 2005

[1] Według Rainera Alberta (Die Münzen der Römischen Republik, Regenstauf 2003, s. 131n). J. Babelon stwierdzał pojawienie się serrata od ok. 220 r. p.n.e. (La numismatique antique, Paris 1970), M.H. Crawford uznaje lata 209-208 p.n.e. (Roman Republican Coinage, Cambridge 1974).

[2] U Helmuta Kahnta (Das große Münzlexikon…, dz. cyt., s. 471) datowanie obejmuje ok. 200-49 r. p.n.e.

[3] Wyraźnie stwierdza to Tacyt: „Pieniądze lubią [Germanowie] stare i długo będące w obiegu, jak denary karbowane i z wyobrażeniem rydwanu” (Germania 5,5 w Dzieła (przekł. S. Hammera), Warszawa 2004, s. 601). Potwierdzeniem są statystyczne dane wykopaliskowe z tych obszarów.

[4] David R. Sear: Greek coins and their values, t. II, London 1979. Odmienny pogląd mówi o rancie wycinanym przed wybiciem (Andrzej Mikołajczyk: Leksykon numizmatyczny. Warszawa-Łódź 1994, s. 268).

[1]

[2]

[3]

[4]