Antwerpe
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
- Dit artikel geit euver de stad Antwerpe. Veur de provincie Antwerpe zuug Antwerpe (provincie)
Antwerpe (officieel Antwerpen) is de twiede stad vaan 't Belsj en de groetste Nederlandstaolege stad vaan dat land. 't Is ouch de hoofstad vaan de gelieknaomege provincie. De stad had in 2021 529.417 inwoeners (vergeleke mèt 455.148 in 2004), boemèt 't officieel de groetse gemeinte vaan 't Belsj is umtot 't Breusels Gewes opgedeild is in mierder gemeintes. Wijers is Antwerpe 't centrum vaan 'n bekans twie kier zoe groete agglomeratie. Ze ligk aon de revier de Sjelde. De Antwerpenere weure Sinjore bijgenaomp.
Stadsfuncties
[bewirk | brón bewèrke]Es twiede stad vaan 't Belsj is 't e veurnaom centrum vaan handel en industrie. De have is vaan internationaal beteikenis en d'n diamanthandel in de stad heet 'n aondeil vaan mie es de hèlf vaan de wereldhandel in dees edelstein. 't Havegebeed is in de twintegsten iew tot aon de Nederlandse grens doorgetrokke. Antwerpe is ouch belaankriek es cultureel centrum.
Stadsbeeld
[bewirk | brón bewèrke]
Antwerpe is opgebleujd nao stei es Leuve en Brugge, en zuut get moderner oet (mier renaissance, minder gotiek). 't Stadhoes in renaissancestijl tuint dat dudelek aon. Väöl aander gebouwe zien nog wel gotisch, wie de Slevrouwekathedraal mèt 123 meter hoegen torie, en väöl gildehoezer. 't Rubenshoes, ingeriech es museum euver de sjèlder Pieter Paul Rubens, steit boete zien sjèlderije ouch um zien eige sjoenheid bekind. De statie is e veurbeeld vaan eclectisme. In Antwerpe is mie gesloop es in väöl ander historische binnestei.
Cultuur
[bewirk | brón bewèrke]'t Antwerps dialek is neve dat vaan Breusel 't historisch belaankriekste Braobants dialek. Ouch allewijl weurt 't nog väöl gesproke en heet 't 'ne gans groeten invlood op de umringende dialekte. Ouch is 't 'ne belaankrieke component vaan 't Verkavelingsvlaams. Oonder de jäög is 't Antwerps evels laank neet mie algemein.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]Antwerpe oontwikkelde ziech in de late Middelieuwe vaan vèssersdörp tot internationalen have. Wie in de vieftienden iew 't Zwin waor touwgeslib en Brugge tot ermooj verveel, naom Antwerpe de leiende rol euver: tösse 1400 en 1500 greujde 't aontal inwoeners vaan 10.000 nao 50.000, en daonao tot 100.000 roond 1560. D'n aonvaank vaan d'n Tachtegjaoregen Oorlog beteikende veur Antwerpe 't verval. Bij zie begin bestoont de bevolking al veur de hèlf oet prottestante, en wie d'n opstand begós sloot de stad ziech bij de prins aon. De stad naom neet aon de Unie vaan Atrech of Unie vaan Utrech deil meh erkinde allein de Pacificatie vaan Gent. In 1585 woort de stad door de Spanjole ingenome. Zoe good wie al prottestante vlöchde nao de noordeleke Nederlen. Vervolges blokkeerde de Republiek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen de Sjelde door vanoet de forte Lillo en Liefkenshoek alle sjeper die laankskaome aof te sjete. Cultureel bleef de stad toenaongevend. Vaanaof de negentiende iew kós de stad zien have-activiteite weer opzètte. In d'n Ierste Wereldoorlog raakde de stad door gevechte besjäöjeg.
Nao d'n oorlog breide de Antwerpsen have ziech explosief oet, e preces wat nog ummertouw doorgeit. Ganse dörper móste deveur aofgebroke weure, boebij fiks verzèt gepleeg is. In de jaore negeteg kaom de stad oongunsteg bekind te stoon door electoraal successe vaan 't Vlaams Blok, later Vlaams Belang.