Dwight D. Eisenhower
| Dwight D. Eisenhower | |
|---|---|
 | |
| Forseti Bandaríkjanna | |
| Í embætti 20. janúar 1953 – 20. janúar 1961 | |
| Varaforseti | Richard Nixon |
| Forveri | Harry S. Truman |
| Eftirmaður | John F. Kennedy |
| Yfirmaður Evrópuherstjórnar Atlantshafsbandalagsins | |
| Í embætti 2. apríl 1951 – 30. maí 1952 | |
| Forveri | Embætti stofnað |
| Eftirmaður | Matthew Ridgway |
| Yfirmaður herforingjaráðs bandaríska landhersins | |
| Í embætti 19. nóvember 1945 – 6. febrúar 1948 | |
| Forseti | Harry S. Truman |
| Forveri | George C. Marshall |
| Eftirmaður | Omar Bradley |
| Persónulegar upplýsingar | |
| Fæddur | 14. október 1890 Denison, Texas, Bandaríkjunum |
| Látinn | 28. mars 1969 (78 ára) Washington, D.C., Bandaríkjunum |
| Stjórnmálaflokkur | Repúblikanaflokkurinn |
| Maki | Mamie Doud (g. 1916) |
| Börn | Doud, John |
| Háskóli | West Point |
| Starf | Hermaður, stjórnmálamaður |
| Undirskrift |  |
Dwight David „Ike“ Eisenhower (14. október 1890 – 28. mars 1969) var 34. forseti Bandaríkjanna frá 20. janúar 1953 til 20. janúar 1961 fyrir Repúblikana. Í síðari heimsstyrjöldinni var hann yfirmaður alls herafla bandamanna í Evrópu og stjórnaði meðal annars innrásum í Frakkland og Þýskaland 1944 til 1945. Árið 1949 varð hann fyrsti yfirmaður Evrópuherstjórnar NATO. Í forsetatíð hans lauk Kóreustríðinu 1953, auknu fé var veitt til þróunar kjarnavopna og kapphlaupið um geiminn hófst.
Æviágrip
[breyta | breyta frumkóða]Eisenhower fæddist undir nafninu David Dwight Eisenhower í bænum Denison í Texas en ólst upp í Kansas. Hann rakti ættir sínar til hollenskra landnema frá Pennsylvaníu. Fjölskylda hans var mjög trúrækin: móðir hans var upphaflega lútersk en gekk síðar til liðs við votta Jehóva. Eisenhower sjálfur var ekki skráður í neitt trúfélag fyrr en árið 1952, meðal annars vegna stöðugra flutninga á hernaðarferli sínum.[1] Eisenhower útskrifaðist úr bandaríska hernaðarháskólanum West Point árið 1915 og kvæntist Mamie Doud. Hjónin eignuðust tvo syni.
Í fyrri heimsstyrjöldinni sótti Eisenhower um stöðu í vesturvígstöðvunum í Evrópu en umsókn hans var hafnað og hann var þess í stað settur yfir herdeild sem sá um þjálfun skriðdrekaliða. Eftir stríðið gegndi hann herþjónustu undir ýmsum hershöfðingjum og var gerður að fylkishershöfðingja árið 1941. Eftir að Bandaríkin gengu inn í seinni heimsstyrjöldina skipaði Franklin D. Roosevelt árið 1943 Eisenhower yfirhershöfðingja bandamanna (enska: Supreme Allied Commander) í Evrópu. Eisenhower var falið að skipuleggja innrásir bandamanna í Norður-Afríku og Sikiley. Hann hafði síðan umsjón yfir innrásunum í Frakkland og Þýskaland. Eftir innrásina tók Eisenhower við uppgjöf Þjóðverja í Reims þann 7. maí árið 1945.[2]
Eftir stríðið var Eisenhower skipaður yfirmaður herforingjaráðs bandaríska landhersins. Hann gegndi því embætti til ársins 1948, en þá sagði hann sig úr hernum og gaf út endurminningar sínar af stríðinu í Evrópu undir titlinum Crusades in Europe. Í bandarísku forsetakosningunum árið 1948 sóttust báðir stóru stjórnmálaflokkarnir eftir Eisenhower sem forsetaefni og Harry S. Truman, sitjandi forseti Bandaríkjanna úr Demókrataflokknum, gekk svo langt að bjóðast til þess að vera varaforseti Eisenhowers ef Eisenhower vildi bjóða sig fram í hans stað fyrir Demókrata.[2] Eisenhower afþakkaði boðin og gerðist þess í stað forseti Columbia-háskóla. Frá 1951 til 1952 var hann fyrsti yfirmaður Evrópuherstjórnar Atlantshafsbandalagsins.
Forsetatíð (1952–1961)
[breyta | breyta frumkóða]Árið 1952 gaf Eisenhower kost á sér í forsetakosningum Bandaríkjanna fyrir Repúblikanaflokkinn. Hann bauð sig einkum fram til þess að koma í veg fyrir að öldungadeildarþingmaðurinn Robert A. Taft væri útnefndur frambjóðandi flokksins. Taft var einangrunarsinni sem var á móti Atlantshafsbandalaginu og vildi ekki að Bandaríkin hefðu afskipti af alþjóðamálum. Eisenhower vann útnefningu flokksins og vann síðan stórsigur í forsetakosningunum á móti demókratanum Adlai Stevenson. Sigur Eisenhowers var fyrsti sigur Repúblikana í forsetakosningum frá því að Herbert Hoover vann árið 1928. Eisenhower vann endurkjör árið 1956, aftur á móti Stevenson.
Helstu markmið Eisenhowers sem forseta voru að hafa hemil á útþenslu Sovétríkjanna og draga úr tekjuhalla í útgjöldum alríkisstjórnarinnar. Árið 1953 hótaði Eisenhower því að beita kjarnavopnum til þess að fá kommúnistastjórn Kínverja til þess að fallast á friðarskilmála í Kóreustríðinu. Kínverjar féllust á að skrifa undir vopnahlé og er vopnahléð enn í gildi í dag. Eisenhower beitti sér þó almennt fyrir aðhaldi í kjarnorkunotkun og lagði áherslu á ódýr kjarnavopn og lægri útgjöld til dýrustu herdeilda Bandaríkjahers. Líkt og forveri sinn, Harry S. Truman, viðurkenndi Eisenhower stjórn Lýðveldisins Kína á Taívan sem hina einu réttmætu stjórn Kína. Hann fékk árið 1955 samþykki Bandaríkjaþings fyrir yfirlýsingu þar sem Bandaríkjamenn hétu því að koma Taívan til varnar ef kommúnistastjórnin á meginlandinu gerði innrás.
Stjórn Eisenhowers var Frökkum innan handar í baráttu þeirra við víetnamska kommúnista í fyrri Indókínastyrjöldinni. Eftir að Frakkarnir höfðu sig á brott gaf stjórn Eisenhowers nýja ríkinu Suður-Víetnam ríkulega fjárhagsaðstoð. Eisenhower og stjórn hans áttu hönd í bagga í nokkrum valdaránum sem gerð voru gegn lýðræðislega kjörnum stjórnum í þriðjaheimsríkjum á forsetatíð hans. Á forsetatíð Eisenhowers studdi bandaríska leyniþjónustan valdarán í Íran árið 1953 og í Gvatemala árið 1954. Í Súesdeilunni árið 1956 fordæmdi Eisenhower innrás Breta, Frakka og Ísraela í Egyptaland og neyddi þá til að draga sig burt með því að hóta að beita þá efnahagsþvingunum. Hann fordæmdi einnig innrás Sovétríkjanna í Ungverjaland eftir ungversku uppreisnina árið 1956 en greip ekki til beinna aðgerða til að stöðva hana.
Eisenhower ferðaðist mikið á forsetatíð sinni. Hann var meðal annars fyrsti forseti Bandaríkjanna sem heimsótti Ísland, en það gerði hann á leið á leiðtogaráðstefnu í Genf þann 16. júlí árið 1955 og hitti m. a. Ásgeir Ásgeirsson forseta og Ólaf Thors forsætisráðherra. Eisenhower hafði áður komið til landsins sem hershöfðingi á stríðsárunum.[3]
Eftir að Sovétríkin skutu Spútnik 1 á sporbaug árið 1957 skipaði Eisenhower stofnun Geimferðastofnunar Bandaríkjanna, sem leiddi til þess að geimkapphlaup hófst milli Bandaríkjanna og Sovétríkjanna. Stjórn Eisenhowers skipulagði og samþykkti innrásina í Svínaflóa, sem var framkvæmd á stjórnartíð eftirmanns hans, Johns F. Kennedy.[4]
Eisenhower var hófsamur íhaldsmaður sem viðhélt stofnunum Nýju gjafarinnar og jók við útgjöld til velferðarmála. Hann beitti sér hljóðlega gegn ofríki Josephs McCarthy og stuðlaði að endalokum McCarthyismans með því að vísa til friðhelgi forsetans og neita McCarthy þannig um aðgang að ýmsum einkasamtölum embættismanna. Eisenhower skrifaði undir mannréttindalöggjöf árið 1957 og sendi hermenn til þess að láta framfylgja skipunum alríkisdómstóls um að aðskilnaði kynþátta í skólum í Little Rock í Arkansas yrði hætt. Á stjórnartíð Eisenhowers ríkti mikil efnahagsfarsæld í Bandaríkjunum að undanskyldri stuttri kreppu árið 1958.
Í kveðjuávarpi sínu til Bandaríkjamanna árið 1963 lýsti Eisenhower yfir áhyggjum af óhóflegum fjárframlögum Bandaríkjamanna til hernaðarmála og yfir því að stjórnvöld gerðu samninga við vopnaframleiðendur. Hann varaði við áhrifum hergagnaiðnaðarins (e. the military–industrial complex) á ákvarðanir stjórnvalda og brýndi fyrir landsmönnum að nauðsynlegt væri að fylgjast grannt með samsteypu hergagnaiðnaðar og vexti hennar.
Í könnunum Gallup mældist Eisenhower þrettán sinnum dáðasti maður Bandaríkjanna.[5]
Tenglar
[breyta | breyta frumkóða]- „Eisenhower“. Lesbók Morgunblaðsins. 11. júlí 1965. bls. 2; 15.
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ „Study guide on Eisenhower and religion“ (PDF) (enska). Eisenhower Presidential Library. Sótt 17. janúar 2019.
- ↑ 2,0 2,1 Jón Þ. Þór (2016). Bandaríkjaforsetar. Urður bókafélag. bls. 324.
- ↑ Jón Þ. Þór (2016). Bandaríkjaforsetar. Urður bókafélag. bls. 327.
- ↑ Robert E. Quirk (1993). Fidel Castro, bls. 303 New York and London: W.W. Norton & Company. ISBN: 978-0393034851.
- ↑ „Most Admired Man and Woman“. Gallup, Inc. Sótt 17. janúar 2019.
| Fyrirrennari: Harry S. Truman |
|
Eftirmaður: John F. Kennedy | |||
