Bước tới nội dung

Gibraltar

Sửa liên kết
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Gibraltar
Tên bản ngữ
  • Gibraltar
Quốc kỳ Gibraltar
Quốc kỳ
Quốc huy Gibraltar
Quốc huy
Tiêu ngữ: "Montis Insignia Calpe"(tiếng Latinh)
(tiếng Anh: "Badge of the Rock of Gibraltar")[1]
Vị trí của Gibraltar (dark green)
Vương quốc Anh thể hiện bằng màu xanh nhạt
Bản đồ Gibraltar
Tổng quan
largest district
by population lớn nhất		capital
Ngôn ngữ chính thứctiếng Anh
Spoken languages
Tên dân cư
Chính trị
Chính phủSự phân quyền giữa nghị viện dân chủ đại diện lãnh thổ phụ thuộc dưới chế độ quân chủ lập hiến
Charles III
Sir David Steel
Fabian Picardo
Carmen Gomez[2]
Lập phápNghị viện
Địa lý
Diện tích 
• Tổng cộng
6,8 km2
2,6 mi2
• Mặt nước (%)
0
Dân số 
• Ước lượng 2020
34,003[3] (hạng 220th)
• Điều tra 2022
32,688
5,000/km2
12,264/mi2
Kinh tế
GDP  (PPP)Ước lượng 2013
• Tổng số
£1.64 tỷ (hạng không được xếp hạng)
£50,941 (hạng không được xếp hạng)
GDP  (danh nghĩa)Ước lượng
• Tổng số
£2.441 tỷ[4]
Đơn vị tiền tệBảng Anh
Bảng Gibraltar (£) (GIP)
Thông tin khác
HDI? (2018)0.961[5]
rất cao · hạng 3
Múi giờUTC 01:00
• Mùa hè (DST)
UTC 02:00
Giao thông bênphải
Mã điện thoại 350
Tên miền Internet.gi

Gibraltar (/dʒɪˈbrɔːltər/ jih-BRAWL-tər, tiếng Tây Ban Nha: [xiβɾalˈtaɾ]) là một Lãnh thổ hải ngoại thuộc Anh[6] và tồn tại như một thành bang[7] nằm ở mũi phía nam của Bán đảo Iberia.[8][9] Nó có diện tích 6,7 km2 (2,6 dặm vuông) và giáp Tây Ban Nha (Campo de Gibraltar) về phía Bắc. Cảnh quan chủ yếu là Núi Gibraltar, dưới chân núi là khu vực đô thị đông dân cư, nơi sinh sống của khoảng 32.688 người (ước tính năm 2022), chủ yếu là người Gibraltar.[10]

Năm 1704, lực lượng Anh-Hà Lan chiếm Gibraltar từ Tây Ban Nha trong Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha. Lãnh thổ này được nhượng lại vĩnh viễn cho Vương quốc Anh theo Hiệp ước Utrecht năm 1713. Nó trở thành một căn cứ quan trọng của Hải quân Hoàng gia Anh, đặc biệt là trong Chiến tranh Napoléon và Thế chiến thứ hai, vì nó giữ vị trí án ngữ, kiểm soát lối vào và lối ra hẹp của Địa Trung Hải, đó là eo biển Gibraltar, chỉ rộng 14,3 km (8,9 mi). Điểm nghẽn này vẫn có tầm quan trọng chiến lược, với một nửa thương mại đường biển của thế giới, đi qua eo biển này.[11][12][13] Nền kinh tế Gibraltar chủ yếu dựa vào du lịch, cờ bạc trực tuyến, dịch vụ tài chính và tiếp nhiên liệu cho tàu bè.[14][15][16][17] Với tỷ lệ thất nghiệp thuộc hàng thấp nhất thế giới, phần lớn lực lượng lao động là cư dân ở Tây Ban Nha hoặc những người không thuộc Gibraltar, đặc biệt là trong khu vực tư nhân.

Chủ quyền của Gibraltar là một điều gây tranh cãi trong quan hệ Anh-Tây Ban Nha, khi Tây Ban Nha khẳng định yêu sách đối với lãnh thổ này.[15][18] Người Gibraltar bác bỏ hoàn toàn các đề xuất về chủ quyền của Tây Ban Nha trong cuộc trưng cầu dân ý năm 1967 và về chủ quyền chung trong cuộc trưng cầu dân ý năm 2002. Tuy nhiên, Gibraltar vẫn duy trì mối liên kết kinh tế và văn hóa chặt chẽ với Tây Ban Nha, với nhiều người Gibraltar nói tiếng Tây Ban Nha cũng như một phương ngữ địa phương được gọi là Llanito.

Kể từ Brexit, Gibraltar không phải là thành viên của Liên minh Châu Âu nhưng các cuộc đàm phán đang được tiến hành để lãnh thổ này tham gia Hiệp ước Schengen nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển biên giới giữa Gibraltar và Tây Ban Nha.[19] Tính đến tháng 3 năm 2023, các cuộc đàm phán dường như bế tắc.[20]

Nguồn gốc tên gọi

[sửa | sửa mã nguồn]

Cái tên Gibraltar có nguồn gốc từ tiếng Ả Rập: جبل طارق, chuyển tự Jabal Ṭāriq, lit. 'Núi Tariq' (được đặt theo tên của nhà lãnh đạo quân sự người Moor thế kỷ thứ VIII là Tariq ibn Ziyad).[21]

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Lịch sử Gibraltar
Nhìn từ trên không
Gibraltar từ trên không, nhìn về phía Tây Bắc

Tiền sử và cổ đại

[sửa | sửa mã nguồn]

Bằng chứng về sự cư trú của người Neanderthal ở Gibraltar từ khoảng 50.000 năm trước đã được phát hiện tại Động Gorham.[22] Các hang động ở Gibraltar tiếp tục được Homo sapiens sử dụng sau sự tuyệt chủng cuối cùng của người Neanderthal. Các công cụ bằng đá, lò sưởi cổ và xương động vật có niên đại khoảng 40.000 năm trước đến khoảng 5.000 năm trước đã được tìm thấy trong các trầm tích còn sót lại ở Động Gorham.[23]

Nhiều mảnh gốm có niên đại từ thời kỳ đồ đá mới đã được tìm thấy trong các hang động ở Gibraltar, hầu hết là các loại điển hình của nền Văn hóa Almeria được tìm thấy ở những nơi khác ở Andalusia, đặc biệt là xung quanh thị trấn Almería, các nhà khảo cổ đã dùng tên thị trấn này để đặt tên cho cả nền văn hoá.[24] Có rất ít bằng chứng về sự cư trú trong thời đại đồ đồng khi con người phần lớn đã ngừng sống trong hang động.[25]

Trong thời cổ đại, Gibraltar được người dân Địa Trung Hải coi là nơi có tầm quan trọng về tôn giáo và biểu tượng. Người Phoenicia đã có mặt trong nhiều thế kỷ kể từ khoảng năm 950 trước Công nguyên, dường như đã sử dụng Động Gorham làm đền thờ cho các Genius loci,[26] cũng như người Carthage và người La Mã sau họ. Gibraltar được biết đến với cái tên Mons Calpe, một cái tên có lẽ có nguồn gốc từ người Phoenicia.[27] Mons Calpe được người Hy Lạp và La Mã cổ đại coi là một trong những Trụ Hercules, theo Thần thoại Hy Lạp về việc Heracles tạo ra Eo biển Gibraltar. Không có bằng chứng khảo cổ học nào về các khu định cư lâu dài từ thời cổ đại.[28] Họ định cư ở đầu vịnh, nơi ngày nay được gọi là Campo (vùng nội địa) của Gibraltar.[29] Thị trấn Carteia, gần vị trí thị trấn San Roque hiện đại của Tây Ban Nha, được thành lập bởi người Phoenicia vào khoảng năm 950 trước Công nguyên trên địa điểm định cư ban đầu của người Turdetani bản địa.[30]

Trung cổ

[sửa | sửa mã nguồn]

Sau sự sụp đổ của Đế chế Tây La Mã, Gibraltar nằm dưới sự kiểm soát của Người Vandal trong một thời gian ngắn, những kẻ đã vượt qua eo biển để đến châu Phi theo lời mời của Bonifacius.

Khu vực này sau đó hình thành một phần của Vương quốc Visigoth của Hispania và tồn tại trong gần 300 năm, từ năm 414 đến năm 711 sau Công nguyên.

Sau một cuộc đột kích vào năm 710, một đội quân chủ yếu là người Berber dưới sự chỉ huy của Tariq ibn Ziyad đã vượt qua Bắc Phi vào tháng 4 năm 711 và đổ bộ lên một nơi nào đó gần Gibraltar (mặc dù rất có thể không phải ở vịnh hay chính núi Gibraltar).[31] [32] Cuộc viễn chính của Tariq đã dẫn đến cuộc chinh phục của người Hồi giáo trên hầu hết Bán đảo Iberia. Mons Calpe được đổi tên thành Jabal Ṭāriq (جبل طارق), "Núi Tariq", sau đó bị biến thành Gibraltar.[31][32] Tariq's expedition led to the Islamic conquest of most of the Iberian peninsula. Mons Calpe was renamed Jabal Ṭāriq (جبل طارق), "the Mount of Tariq", subsequently corrupted into Gibraltar.[27]

Năm 1160, Quốc vương của Almohad là Abd al-Mu'min ra lệnh xây dựng một khu định cư lâu dài, bao gồm cả một lâu đài. Nó được đặt tên là Medinat al-Fath (Thành phố Chiến thắng).[33] Tháp tôn kính của Lâu đài Moorish vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay.

Từ năm 1274 trở đi, thị trấn đã bị Nasrids của Granada (năm 1237 và 1374), Marinids của Maroc (năm 1274 và 1333) và các vị vua của Vương quyền Castile (năm 1309) chiếm giữ.

Hiện đại

[sửa | sửa mã nguồn]
Baedeker bản đồ Gibraltar, 1901

Năm 1462, Gibraltar bị Juan Alonso de Guzmán, Công tước thứ nhất xứ Medina Sidonia, từ Tiểu vương quốc Granada, chiếm giữ.[34]

Sau cuộc chinh phục Gibraltar được thực hiện bởi Vua Henry IV của Vương quyền Castilla, vị quân chủ này đã đảm nhận thêm tước hiệu bổ sung là Vua của Gibraltar, thiết lập nó như một phần của comarca của Campo Llano de Gibraltar.[35] Sáu năm sau, Gibraltar được trao lại cho Công tước xứ Medina Sidonia, người đã bán nó vào năm 1474 cho một nhóm 4.350 người converso (những người theo đạo Thiên chúa cải đạo từ Do Thái giáo) từ Cordova và Seville, đổi lấy việc duy trì đồn trú của thị trấn trong hai năm, sau thời gian đó họ bị trục xuất, trở về quê nhà hoặc chuyển đến các vùng khác của Tây Ban Nha.[36] Năm 1501, Gibraltar được trao lại cho Vương quốc Tây Ban Nha và Isabel I của Castilla đã ban hành Lệnh Hoàng gia cấp cho Gibraltar quốc huy mà lãnh thổ này vẫn sử dụng cho đến tận ngày nay.

Năm 1704, trong Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha, một hạm đội Anh-Hà Lan, đại diện cho Liên minh lớn, đã thay mặt Đại công tước Karl của Áo chiếm Gibraltar trong chiến dịch chiếm lấy ngai vàng Tây Ban Nha khỏi tay của Công tước xứ Anjou của Pháp. Sau đó, phần lớn dân cư rời thị trấn, nhiều người định cư gần đó.[37] Khi chiến dịch của Liên minh chùn bước, Hiệp ước Utrecht năm 1713 đã được đàm phán, theo đó nhượng lại quyền kiểm soát Gibraltar cho Anh để đảm bảo Anh rút khỏi cuộc chiến. Những nỗ lực không thành công của các quốc vương Tây Ban Nha nhằm giành lại Gibraltar đã được thực hiện, điển hình như cuộc vây hãm năm 1727, và một lần nữa với cuộc Đại vây hãm Gibraltar (1779 đến 1783), trong Chiến tranh giành độc lập của Hoa Kỳ.

Sau cuộc Đại vây hãm tàn khốc, thị trấn gần như được xây dựng lại hoàn toàn.[38] Giovanni Maria Boschetti, người đến Gibraltar năm 1784 khi mới 25 tuổi từ Milan, nơi ông được cho là thợ đá hoặc kỹ sư, đã xây dựng Victualling Yard (hoàn thành năm 1812) và nhiều tòa nhà khác. Boschetti được coi là người chịu trách nhiệm thiết lập phong cách của khu phố cổ, được Claire Montado, giám đốc điều hành của Gibraltar Heritage Trust mô tả là "những ô cửa hình vòm kiểu quân đội, phù điêu bằng vữa của Ý, cửa chớp Genoa, ban công đồ sắt của Vương quốc Anh, kính màu Tây Ban Nha và cửa sổ có khung kiểu Georgia."[38]

Trong Chiến tranh Napoléon, Gibraltar trở thành căn cứ then chốt của Hải quân Hoàng gia Anh và đóng vai trò quan trọng dẫn đến Trận Trafalgar (21 tháng 10 năm 1805). Được chỉ định là một trong bốn pháo đài của Đế quốc (cùng với Halifax, Nova Scotia, Bermuda và Malta),[39] vị trí chiến lược của nó khiến nơi đây trở thành căn cứ quan trọng trong Chiến tranh Krym năm 1854–1856. Vào thế kỷ XVIII, quân đồn trú trong thời bình dao động về số lượng từ mức tối thiểu là 1.100 đến tối đa là 5.000 quân. Nửa đầu thế kỷ XIX chứng kiến sự gia tăng dân số đáng kể lên hơn 17.000 người vào năm 1860, khi người dân từ Anh và khắp vùng Địa Trung Hải – người Ý, người Bồ Đào Nha, người Malta, người Do Thái và người Pháp – đến cư trú tại thị trấn.[40]

Giá trị chiến lược của nó tăng lên khi mở Kênh đào Suez, vì nó nằm trên tuyến đường biển giữa Vương quốc Anh và Đế quốc Anh ở phía Đông Suez. Vào cuối thế kỷ XIX, các khoản đầu tư lớn đã được thực hiện để cải thiện công sự và bến cảng ở Gibraltar.[41]

Đương đại

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Lịch sử quân sự của Gibraltar trong Thế chiến thứ hai và Ảnh hưởng của Brexit đến Gibraltar
Một chiếc Douglas Dakota của BOAC tại Gibraltar chuẩn bị cho chuyến bay đêm đến Vương quốc Anh

Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, phần lớn dân cư Gibraltar đã được sơ tán, chủ yếu đến London, một số cũng đến các vùng của Maroc và Madeira và đến Trại Gibraltar ở Jamaica. Núi Gibraltar được củng cố như một pháo đài. Vào ngày 18 tháng 7 năm 1940, lực lượng không quân Vichy của Pháp tấn công Gibraltar để trả đũa việc Anh ném bom hải quân Vichy. Căn cứ hải quân và các tàu đóng ở đó giữ một vai trò quan trọng trong việc cung cấp và tiếp tế cho đảo Malta trong thời gian bị bao vây kéo dài. Cũng như các chuyến chạy ngắn thường xuyên, được gọi là "Club Runs", hướng tới Malta để điều động máy bay tiếp viện (ban đầu là Hawker Hurricane, nhưng sau đó, đặc biệt là từ tàu sân bay USN Wasp, Spitfire), Chiến dịch Pedestal quan trọng đã được điều hành từ Gibraltar vào tháng 8 1942. Lãnh thổ này đã tiếp tế cho hòn đảo vào thời điểm quan trọng trước các cuộc tấn công tập trung bằng đường không từ lực lượng Đức và Ý. Sự miễn cưỡng của nhà độc tài Tây Ban Nha Francisco Franco trong việc cho phép Quân đội Đức vào đất Tây Ban Nha đã làm thất bại kế hoạch của Đức nhằm chiếm Rock, có mật danh là Chiến dịch Felix.

Các tòa nhà của HM Dockyard, Gibraltar trước đây, có từ lần mở rộng năm 1895

Vào những năm 1950, Franco đổi mới yêu sách của Tây Ban Nha về chủ quyền đối với Gibraltar và hạn chế di chuyển giữa Gibraltar và Tây Ban Nha. Người Gibraltar đã bỏ phiếu áp đảo để vẫn thuộc chủ quyền của Anh trong cuộc trưng cầu dân ý về chủ quyền Gibraltar năm 1967, dẫn đến việc thông qua Hiến pháp Gibraltar vào năm 1969. Đáp lại, Tây Ban Nha đã đóng cửa hoàn toàn biên giới với Gibraltar và cắt đứt mọi liên lạc.[42] Biên giới với Tây Ban Nha được mở lại một phần vào năm 1982 và mở cửa trở lại hoàn toàn vào năm 1985 trước khi Tây Ban Nha gia nhập Cộng đồng châu Âu.

Đầu những năm 2000, Anh và Tây Ban Nha đang đàm phán về một thỏa thuận tiềm năng cho phép họ chia sẻ chủ quyền đối với Gibraltar. Chính phủ Gibraltar đã tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về kế hoạch này và 99% dân số đã bỏ phiếu bác bỏ nó.[43][44] Năm 2008, chính phủ Anh cam kết tôn trọng mong muốn của người Gibraltar.[45] Một Sắc lệnh Hiến pháp mới đã được thông qua trong cuộc trưng cầu dân ý vào năm 2006. Một quá trình đàm phán ba bên bắt đầu vào năm 2006 giữa Tây Ban Nha, Gibraltar và Vương quốc Anh, chấm dứt một số hạn chế và giải quyết tranh chấp trong một số lĩnh vực cụ thể như vận chuyển hàng không, thủ tục hải quan, viễn thông, lương hưu và trao đổi văn hóa.[46]

Trong cuộc trưng cầu dân ý ở Anh về tư cách thành viên của Liên minh Châu Âu, 96% người dân Gibraltar đã bỏ phiếu vẫn duy trì với EU, với tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu là 84%.[47] Tây Ban Nha tái kêu gọi quyền kiểm soát chung giữa Tây Ban Nha và Anh đối với bán đảo;[48] những lời kêu gọi này đã bị Thủ hiến Gibraltar từ chối mạnh mẽ.[49] Tuy nhiên, vào ngày 18 tháng 10 năm 2018, Tây Ban Nha dường như đã đạt được thỏa thuận với Vương quốc Anh liên quan đến việc nước này phản đối việc Gibraltar rời EU cùng với Vương quốc Anh, với thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sánchez tuyên bố, "Gibraltar sẽ không còn là vấn đề trong việc đạt được thỏa thuận Brexit."[50]

Vào ngày 31 tháng 1 năm 2020, Vương quốc Anh rời Liên minh Châu Âu và do đó Gibraltar cũng vậy. Theo các điều khoản của giai đoạn chuyển tiếp trong thỏa thuận rút lui Brexit, mối quan hệ của Gibraltar với EU tiếp tục không thay đổi cho đến cuối năm 2020 khi được thay thế bằng Hiệp định Hợp tác và Thương mại EU-Anh. Vào ngày 31 tháng 12 năm 2020, Vương quốc Anh và Tây Ban Nha đã đồng ý về nguyên tắc trên cơ sở để EU và Vương quốc Anh đàm phán một thỏa thuận mà qua đó Gibraltar sẽ tham gia Khu vực Schengen,[19] để tránh biên giới cứng với Tây Ban Nha. Các thoả thuận chưa có hiệu lực.[19][51][52][53][54]

Vào năm 2022, Gibraltar đã đưa ra nỗ lực giành vị thế thành phố như một phần của Danh hiệu Công dân Năm Thánh Bạch kim. Giá thầu bị từ chối, nhưng khi các nhà nghiên cứu xem qua Cục Lưu trữ Quốc gia, họ phát hiện ra rằng nó đã được Nữ hoàng Victoria công nhận là thành phố vào năm 1842.[55] Tình trạng này có hiệu lực vào ngày 29 tháng 8 năm 2022.[55]

Điều hành

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Chính trị Gibraltar, Tranh chấp chủ quyền Gibraltar, và Phát triển chính trị ở Gibraltar hiện đại
Lối vào Phố Chính của Dinh Thống đốc, The Convent
Quảng trường John Mackintosh lối vào Quốc hội Gibraltar

Theo hiến pháp hiện hành, Gibraltar gần như có quyền tự quản nội bộ hoàn toàn thông qua một Nghị viện được bầu với nhiệm kỳ lên tới 4 năm.[56][57][58] Cơ quan lập pháp đơn viện hiện nay bao gồm 17 thành viên được bầu và Chủ tịch nghị viện không được bầu nhưng được bổ nhiệm theo nghị quyết của Nghị viện.[59] Chính phủ Gibraltar bao gồm 10 thành viên được bầu. Người đứng đầu nhà nước là quốc vương Anh Charles III, thông qua người đại diện trực tiếp là Thống đốc Gibraltar. Thống đốc ban hành các vấn đề hàng ngày theo lời khuyên của Nghị viện Gibraltar, nhưng chịu trách nhiệm trước chính phủ Anh về quốc phòng, chính sách đối ngoại, an ninh nội bộ và quản trị nói chung. Việc bổ nhiệm tư pháp và các chức vụ khác được thực hiện thay mặt quốc vương với sự tham vấn của người đứng đầu chính phủ được bầu.[60][61][62]

Cuộc bầu cử năm 2011 được tranh cử bởi Đảng Dân chủ Xã hội Gibraltar (GSD), Đảng Lao động Xã hội Gibraltar (GSLP)-Liên minh Đảng Tự do Gibraltar (LPG) và Đảng Dân chủ Tiến bộ (PDP). PDP là một đảng mới, được thành lập vào năm 2006 và đã đưa ra các ứng cử viên trong cuộc bầu cử năm 2007, nhưng không có ai đắc cử. Người đứng đầu chính phủ là Thủ tướng (tính đến tháng 12 năm 2011, Fabian Picardo). Tất cả các đảng chính trị địa phương phản đối bất kỳ sự chuyển giao chủ quyền nào cho Tây Ban Nha, thay vào đó ủng hộ quyền tự quyết. Các đảng đối lập chính của Vương quốc Anh cũng ủng hộ chính sách này và chính sách của chính phủ Anh là không tham gia vào các cuộc đàm phán về chủ quyền của Gibraltar mà không có sự đồng ý của người dân Gibraltar.[63]

Gibraltar là một phần của Liên minh Châu Âu, đã tham gia Đạo luật Cộng đồng Châu Âu năm 1972 (Anh), có hiệu lực với Hiệp ước gia nhập năm 1972, với tư cách là một lãnh thổ phụ thuộc của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland theo điều 227(4) của Hiệp ước khi đó thành lập Cộng đồng Châu Âu bao gồm các lãnh thổ của quốc gia thành viên đặc biệt, được miễn trừ khỏi một số khu vực như Liên minh Hải quan Liên minh Châu Âu, Chính sách Nông nghiệp Chung và Khối Schengen. Đây là Lãnh thổ hải ngoại duy nhất của Anh là một phần của Liên minh châu Âu. Sau chiến dịch 10 năm đòi quyền bầu cử ở châu Âu, từ năm 2004 đến 2019, người dân Gibraltar đã tham gia bầu cử Nghị viện châu Âu với tư cách là một phần của khu vực bầu cử Tây Nam nước Anh.[64] Vào ngày 23 tháng 6 năm 2016 Gibraltar đã bỏ phiếu cùng với Vương quốc Anh trong cuộc trưng cầu dân ý về EU; 96% dân số bỏ phiếu ở lại, nhưng kết quả chung của Vương quốc Anh cho thấy đa số 51,9% quyết rời khỏi EU.[65] Tuy nhiên, Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sánchez tuyên bố vào ngày 18 tháng 10 năm 2018 rằng nghị định thư Gibraltar đã được "giải quyết" và Tây Ban Nha sẽ không phản đối khi Gibraltar rời EU cùng với Anh.[66][67]

Gibraltar được Vương quốc Anh đề cử đưa vào danh sách các lãnh thổ không tự trị của Liên Hợp Quốc khi danh sách này được lập vào năm 1946[68] và được liệt kê kể từ đó.[69] Chính phủ Gibraltar đã tích cực làm việc để loại bỏ Gibraltar khỏi danh sách,[70] và vào năm 2008, chính phủ Anh tuyên bố việc Gibraltar tiếp tục hiện diện trong danh sách là lỗi thời.[71]

Gibraltar không phải là thành viên của Khối Thịnh vượng chung và được đại diện bởi Vương quốc Anh nhưng đã được cấp tư cách thành viên liên kết của Quỹ Khối thịnh vượng chung vào năm 2004. Gibraltar đã thi đấu tại Đại hội Thể thao Khối Thịnh vượng chung từ năm 1958.

Đảng Thành viên Nghị viện
Đảng Lao động xã hội chủ nghĩa Gibraltar 7
Đảng Dân chủ Xã hội Gibraltar 6
Đảng Tự do Gibraltar 3
Gibraltar Cùng nhau 1
Tổng 17

Quan hệ quốc tế

[sửa | sửa mã nguồn]

Gibraltar không phải là một quốc gia có chủ quyền: các mối quan hệ quốc tế chính thức của Gibraltar là trách nhiệm của Chính phủ Vương quốc Anh. Kể từ Brexit, nước này không phải là một phần của Liên minh Châu Âu nhưng vẫn còn là một bên tham gia Hiệp định Thương mại và Hợp tác Anh–EU.

Vào ngày 31 tháng 12 năm 2020, Vương quốc Anh và Tây Ban Nha đã đồng ý về nguyên tắc trên cơ sở để EU và Vương quốc Anh đàm phán một thỏa thuận mà qua đó Gibraltar sẽ tham gia Khối Schengen,[19] để tránh biên giới cứng với Tây Ban Nha. Các thỏa thuận này chưa có hiệu lực,[19][51] nhưng cả hai bên đều mong muốn hạn chế tối thiểu sự chậm trễ ở biên giới trong thời gian chờ đợi.[52][53][72] Tính đến tháng 3 năm 2023, các cuộc đàm phán vẫn bị đình trệ, trong đó Tây Ban Nha khăng khăng rằng Policía Nacional sẽ kiểm soát việc vào khu vực Schengen, nhưng Vương quốc Anh thì yêu cầu công việc phải do các quan chức của cơ quan Liên minh Châu Âu Frontex thực hiện. Tất cả các điểm vào khu vực Schengen khác đều do chính quyền quốc gia kiểm soát, được Frontex bổ sung ở một số nơi.[20]

Địa lý

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Núi Gibraltar, Vịnh Gibraltar, Eo biển Gibraltar, và Rạn san hô nhân tạo Gibraltar
Quang cảnh Núi Gibraltar từ Bậc thang Địa Trung Hải
Bản đồ chi tiết, có thể phóng to của Gibraltar

Lãnh thổ của Gibraltar có diện tích 6,7 km2 (2,6 dặm vuông) và có chung đường biên giới đất liền dài 1,2 km (0,75 dặm) với Tây Ban Nha. Thị trấn La Línea de la Conception, một đô thị của tỉnh Cádiz, nằm ở phía biên giới Tây Ban Nha. Vùng nội địa Tây Ban Nha tạo thành comarca của Campo de Gibraltar (nghĩa đen là "Vùng quê Gibraltar"). Đường bờ biển có chiều dài 12 km (7,5 mi). Có hai bờ biển ("Side") của Gibraltar: East Side, nơi có các khu định cư Vịnh Sandy và Vịnh Catalan; và Westside, nơi đại đa số dân cư sinh sống. Gibraltar không có đơn vị hành chính nhưng được chia thành 7 Khu dân cư chính.

Gibraltar có nguồn tài nguyên thiên nhiên không đáng kể và ít nguồn nước ngọt tự nhiên, chỉ giới hạn ở các giếng tự nhiên ở phía Bắc, cho đến gần đây Gibraltar đã sử dụng các bể chứa nước bằng bê tông hoặc đá tự nhiên lớn để thu nước mưa. Nước ngọt từ các lỗ khoan ngày nay được bổ sung bởi hai nhà máy khử muối: một nhà máy thẩm thấu ngược, được xây dựng trong một đường hầm bên trong đá, và một nhà máy chưng cất nhanh nhiều giai đoạn ở North Mole.[73]

Địa hình của Gibraltar bao gồm Núi Gibraltar cao 426 m (1.398 ft)[74] được tạo thành từ đá vôi kỷ Jura và vùng đất thấp ven biển hẹp bao quanh nó. Nó có nhiều con đường hầm, hầu hết vẫn do quân đội vận hành và đóng cửa đối với công chúng.

Maroc (phía trên bên trái qua eo biển); Tây Ban Nha: Algeciras (trên cùng ở giữa Vịnh Gibraltar) và La Linea (phải); Cảng du lịch Gibraltar và đường băng sân bay (tiền cảnh bên phải); từ khối núi

Khí hậu

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Khí hậu Gibraltar

Gibraltar có khí hậu Địa Trung Hải (phân loại khí hậu Köppen Csa),[75][76] với mùa đông và mùa hè mưa ôn hòa, từ rất ấm đến nóng và ẩm, nhưng có rất ít mưa. Như trường hợp của Algeciras và Tarifa gần đó, mùa hè mát hơn đáng kể và nhiệt độ hàng năm ổn định hơn các thành phố khác trên bờ biển phía Nam Bán đảo Iberia do vị trí của nó trên Eo biển Gibraltar. Mưa xảy ra chủ yếu vào mùa đông, mùa hè thường khô. Nhiệt độ trung bình hàng năm của nó là 21,7 °C (71,1 °F) là mức cao nhất trong ngày và 15,8 °C (60,4 °F) là mức thấp qua đêm. Trong tháng lạnh nhất, tháng 1, nhiệt độ cao trung bình là 16,3 °C (61,3 °F) và nhiệt độ thấp qua đêm trung bình là 11,2 °C (52,2 °F) và nhiệt độ nước biển trung bình là 16 °C (61 °F). Trong tháng ấm nhất, tháng 8, nhiệt độ cao hàng ngày trung bình là 28,4 °C (83,1 °F), nhiệt độ thấp nhất qua đêm trung bình là 21,2 °C (70,2 °F) và nhiệt độ trung bình ở biển là 22 °C (72 °F).[77] [78]

Dữ liệu khí hậu của Sân bay quốc tế Gibraltar (GIB) trạm thời tiết (ICAO chỉ số:[a] LXGB, WMO identifier:[b] 08495), 5m amsl,[c] Thông thường 1991−2020 (trừ điểm sương và độ ẩm), điểm sương và độ ẩm 1985-2015, cực trị 1852−hiện tại
Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Năm
Cao kỉ lục °C (°F) 24.0
(75.2) 		24.1
(75.4) 		30.3
(86.5) 		32.0
(89.6) 		33.2
(91.8) 		38.0
(100.4) 		40.6
(105.1) 		40.2
(104.4) 		34.5
(94.1) 		33.7
(92.7) 		29.6
(85.3) 		25.0
(77.0) 		40.6
(105.1)
Trung bình ngày tối đa °C (°F) 16.3
(61.3) 		16.7
(62.1) 		18.3
(64.9) 		20.0
(68.0) 		22.6
(72.7) 		25.6
(78.1) 		28.1
(82.6) 		28.4
(83.1) 		25.9
(78.6) 		22.5
(72.5) 		19.1
(66.4) 		17.0
(62.6) 		21.7
(71.1)
Trung bình ngày °C (°F) 13.8
(56.8) 		14.2
(57.6) 		15.6
(60.1) 		17.0
(62.6) 		19.3
(66.7) 		22.1
(71.8) 		24.3
(75.7) 		24.8
(76.6) 		22.8
(73.0) 		19.9
(67.8) 		16.6
(61.9) 		14.7
(58.5) 		18.8
(65.8)
Tối thiểu trung bình ngày °C (°F) 11.2
(52.2) 		11.5
(52.7) 		12.7
(54.9) 		13.9
(57.0) 		16.0
(60.8) 		18.5
(65.3) 		20.5
(68.9) 		21.2
(70.2) 		19.7
(67.5) 		17.3
(63.1) 		14.1
(57.4) 		12.4
(54.3) 		15.8
(60.4)
Thấp kỉ lục °C (°F) 0.0
(32.0) 		0.6
(33.1) 		2.0
(35.6) 		0.0
(32.0) 		9.0
(48.2) 		9.0
(48.2) 		14.4
(57.9) 		13.9
(57.0) 		12.3
(54.1) 		9.0
(48.2) 		5.7
(42.3) 		0.8
(33.4) 		0.0
(32.0)
Lượng Giáng thủy trung bình mm (inches) 97.5
(3.84) 		93.6
(3.69) 		83.4
(3.28) 		68.8
(2.71) 		26.9
(1.06) 		8.5
(0.33) 		0.7
(0.03) 		1.1
(0.04) 		25.6
(1.01) 		84.9
(3.34) 		99.1
(3.90) 		150.7
(5.93) 		740.8
(29.16)
Số ngày giáng thủy trung bình (≥ 1.0 mm) 7.20 6.36 6.64 6.51 3.74 0.94 0.23 0.20 2.66 6.25 7.34 7.94 56.01
Độ ẩm tương đối trung bình (%) 75 75 74 72 71 70 71 72 76 79 77 77 74
Điểm sương trung bình °C (°F) 9
(48) 		9
(48) 		11
(52) 		11
(52) 		13
(55) 		16
(61) 		18
(64) 		19
(66) 		18
(64) 		16
(61) 		12
(54) 		11
(52) 		14
(56)
Số giờ nắng trung bình tháng 147 143 204 233 289 319 326 309 240 197 135 134 2.676
Nguồn 1: Deutscher Wetterdienst (February, July and August record lows only)[79]
Nguồn 2: Meteoclimat (normals except dewpoints and humidity)[80]

Source 3: Meteoclimat (records except February, July and August record lows)[81]

Source 4: Time and Date (dew points and humidity)[82]

Hệ thực vật và động vật

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Danh sách động vật có vú ở Gibraltar, Danh sách các loài chim của Gibraltar, và Danh sách động vật lưỡng cư và bò sát Gibraltar
Kẹo Gibraltar mọc tại Vườn bách thảo Gibraltar
Một Cá heo mõm ngắn ở Vịnh Gibraltar

Hơn 500 loài thực vật có hoa khác nhau mọc trên Đá. Gibraltar là nơi duy nhất ở Châu Âu có Gibraltar candytuft (Iberis gibraltarica) được tìm thấy mọc trong tự nhiên; mặt khác cây này có nguồn gốc từ Bắc Phi. Nó là biểu tượng của Khu bảo tồn thiên nhiên Upper Rock. Cây ô liu và thông là những cây phổ biến nhất mọc xung quanh Núi Gibraltar.

Hầu hết khu vực phía trên của núi đá được bao phủ bởi khu bảo tồn thiên nhiên, nơi sinh sống của khoảng 230 con khỉ Barbary, loài "vượn" nổi tiếng của Gibraltar, thực chất là khỉ. Đây là loài vượn hoặc khỉ hoang dã duy nhất được tìm thấy ở châu Âu.[83] Loài này có tên khoa học là Barbary macaque, được Sách đỏ IUCN liệt vào danh sách có nguy cơ tuyệt chủng và đang bị suy giảm. Ba phần tư cá thể loài này trên phạm quy thế giới sống ở vùng núi Middle Atlas của Maroc. Các nghiên cứu di truyền gần đây và các tài liệu lịch sử chỉ ra rằng sự hiện diện của chúng trên núi đá trước thời người Anh kiểm soát Gibraltar, có thể đã được du nhập vào lãnh thổ này vào thời kỳ Hồi giáo đánh chiếm Bán đảo Iberia. Người Gibraltar đã tin rằng nếu loài khỉ rời đi thì người Anh cũng vậy. Năm 1944, Thủ tướng Anh Winston Churchill lo ngại về số lượng loài khỉ đang suy giảm đến mức ông đã gửi một thông điệp tới Bộ trưởng Thuộc địa yêu cầu phải làm gì đó để giải quyết tình trạng này.[84]

Các loài động vật có vú khác được tìm thấy ở Gibraltar bao gồm thỏ, cáo và dơi. Cá heo và cá voi thường xuyên được nhìn thấy ở Vịnh Gibraltar. Các loài chim di cư rất phổ biến và Gibraltar là quê hương của loài chim đa đa Barbary duy nhất được tìm thấy trên lục địa Châu Âu.

Năm 1991, Graham Watson, Thành viên của Nghị viện châu Âu đến từ Gibraltar đã nhấn mạnh mối lo ngại của các nhà bảo tồn rằng sự phát triển đô thị, du lịch và các loài thực vật xâm lấn đang đe dọa thực vật của Gibraltar cũng như các loài chim và dơi.[85]

Môi trường

[sửa | sửa mã nguồn]
Núi Gibraltar (2010)

Vào tháng 5 năm 2016, một báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới cho thấy Gibraltar có chất lượng không khí tồi tệ nhất so với bất kỳ lãnh thổ nào của Anh. Báo cáo tập trung vào các chất gây ô nhiễm PM10 và PM2.5 trong không khí.[86]

Kinh tế

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Kinh tế Gibraltar
Khỉ Barbary bán hoang dã là một đặc điểm không thể thiếu trong Du lịch ở Gibraltar.

Nền kinh tế Gibraltar bị chi phối bởi 4 lĩnh vực chính: dịch vụ tài chính, đánh bạc trực tuyến, vận chuyển và du lịch, bao gồm bán lẻ miễn thuế cho du khách.[87] Quân đội Anh có truyền thống chiếm ưu thế trong nền kinh tế Gibraltar, với Căn cứ hải quân cung cấp phần lớn hoạt động kinh tế. Tuy nhiên, tỷ lệ này đã giảm dần trong 20 năm qua và ước tính chỉ chiếm 7% nền kinh tế địa phương, so với hơn 60% vào năm 1984. Lãnh thổ này cũng có một khu vực sản xuất nhỏ, chiếm ít hơn 2% nền kinh tế.

Thị trường lao động Gibraltar sử dụng khoảng 30.000 công nhân, 80% trong khu vực tư nhân và 20% trong khu vực công. Tỷ lệ thất nghiệp cực kỳ thấp, khoảng 1%.

Hơn một nửa (53%) lực lượng lao động cư trú tại Tây Ban Nha hoặc không phải người Gibraltar. Theo thống kê của Chính phủ Gibraltar, khoảng 45% tổng số việc làm của nhân viên và 58% việc làm trong khu vực tư nhân do công nhân biên giới đảm nhiệm (nhân viên thường cư trú tại Tây Ban Nha nhưng đang làm việc tại Gibraltar). Khoảng 63% công nhân biên giới là công dân Tây Ban Nha. Hơn một nửa (55%) công việc của nhân viên khu vực tư nhân do những người không phải là người Gibraltar hoặc các công dân có quốc tịch Anh khác đảm nhiệm. Mặt khác, khu vực công chủ yếu tuyển dụng người Gibraltar và những người Anh khác (90%)[88] Do đó, theo Fabian Picardo, Thủ tướng Gibraltar, trong các cuộc đàm phán Brexit, một biên giới thiếu tính linh hoạt cần thiết để người dân có thể tiếp cận nơi làm việc của họ sẽ gây nguy hiểm trực tiếp cho gần một nửa công việc của lực lượng lao động Gibraltar.[89][90]

Vào đầu những năm 2000, nhiều nhà cái và nhà điều hành trò chơi trực tuyến đã chuyển đến Gibraltar để hưởng lợi từ việc hoạt động trong khu vực pháp lý được quản lý với chế độ thuế doanh nghiệp thuận lợi. Chế độ thuế doanh nghiệp này đối với các công ty không do người cư trú kiểm soát đã được bãi bỏ dần vào tháng 1 năm 2011 và được thay thế bằng mức thuế suất thuế doanh nghiệp cố định vẫn còn ưu đãi là 10%.[91]

Du lịch cũng là một ngành quan trọng. Gibraltar là một cảng nổi tiếng dành cho tàu du lịch và thu hút du khách trong ngày từ các khu nghỉ dưỡng ở Tây Ban Nha. Núi đá là một điểm thu hút khách du lịch nổi tiếng, đặc biệt là đối với khách du lịch và người dân Anh ở bờ biển phía Nam Tây Ban Nha. Đây cũng là địa điểm mua sắm nổi tiếng và tất cả hàng hóa, dịch vụ đều được miễn thuế VAT nhưng có thể phải chịu thuế Gibraltar. Nhiều chuỗi đường phố lớn của Anh có chi nhánh hoặc nhượng quyền thương mại tại Gibraltar bao gồm Morrisons, Marks & Spencer và Mothercare. Các chi nhánh và nhượng quyền thương mại của các nhà bán lẻ quốc tế như Tommy Hilfiger và Sunglass Hut cũng có mặt ở Gibraltar, cũng như công ty quần áo Mango của Tây Ban Nha.

Queensway Quay Marina, cùng với Ocean Village, là hai khu dân riêng biệt.

Một số ngân hàng Anh và quốc tế có trụ sở hoạt động tại Gibraltar. Ngân hàng Jyske tuyên bố là ngân hàng lâu đời nhất ở Gibraltar, dựa trên việc Jyske mua lại Banco Galliano vào năm 1987, bắt đầu hoạt động ở Gibraltar vào năm 1855. Tiền thân của Barclays, Ngân hàng Anh-Ai Cập, được sáp nhập vào năm 1888, và Credit Foncier (bây giờ Crédit Agricole) được thành lập vào năm 1920.

Có một số hoạt động sản xuất, chiếm khoảng 2% tổng số việc làm. Một công ty (Bassadone Automotive Group) cung cấp xe cứu thương và các phương tiện dự án khác được chuyển đổi trong lãnh thổ từ xe SUV cho Liên Hợp Quốc và các cơ quan khác, tuyển dụng khoảng 320 nhân viên trong nhiều hoạt động của mình.[92]

Năm 1967, Gibraltar ban hành Pháp lệnh Công ty (Thuế và Nhượng bộ) (nay là Đạo luật), quy định cách xử lý thuế đặc biệt đối với hoạt động kinh doanh quốc tế.[93] Đây là một trong những yếu tố dẫn đến sự phát triển của các dịch vụ chuyên nghiệp như ngân hàng tư nhân và quản lý bảo hiểm cố định. Gibraltar có một số đặc điểm hấp dẫn như một trung tâm tài chính, bao gồm hệ thống pháp luật thông luật và khả năng tiếp cận thị trường chung EU về dịch vụ tài chính. Sở giao dịch chứng khoán Gibraltar được thành lập vào năm 2014.

Vào tháng 1 năm 2018, Gibraltar đã giới thiệu khung pháp lý cho Công nghệ sổ cái phân tán, với mục đích theo đuổi "cách tiếp cận linh hoạt, thích ứng hơn... trong trường hợp có hoạt động kinh doanh, sản phẩm và mô hình kinh doanh mới".[94][95] Ủy ban Dịch vụ Tài chính (FSC),[96] được thành lập theo sắc lệnh năm 1989 (nay là Đạo luật) có hiệu lực vào năm 1991, quản lý lĩnh vực tài chính.[97] Năm 1997, Bộ Thương mại và Công nghiệp đã thành lập Phòng Trung tâm Tài chính Gibraltar (GFC) để tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của ngành tài chính. Tính đến năm 2012, Gibraltar có 0,103 văn phòng công ty kế toán Big Four trên 1.000 dân, cao thứ hai trên thế giới sau Quần đảo Virgin thuộc Anh và 0,6 ngân hàng trên 1.000 dân, nhiều ngân hàng thứ năm trên đầu người trên thế giới.[98] Tính đến năm 2017, có sự không chắc chắn rất lớn về việc tiếp tục tiếp cận thị trường chung EU sau Brexit sắp tới.[99]

Tiền tệ của Gibraltar là Bảng Gibraltar, do Chính phủ Gibraltar phát hành theo các điều khoản của "Currency Notes Act" năm 1934. Những tờ tiền này được lưu hành hợp pháp ở Gibraltar cùng với tiền giấy của Ngân hàng Anh.[100][101] Trong một thỏa thuận về bảng tiền tệ, những tờ tiền này được phát hành để lấy đồng bảng Anh dự trữ.[101][102][103] Việc thanh toán bù trừ và thanh toán tiền được thực hiện bằng đồng bảng Anh.[104] Tiền xu đang lưu hành theo mệnh giá của Anh nhưng có thiết kế riêng biệt. Một cách không chính thức, hầu hết các cửa hàng bán lẻ ở Gibraltar đều chấp nhận đồng euro, mặc dù một số Điện thoại thẻ và Bưu điện Hoàng gia Gibraltar, cùng với tất cả các văn phòng chính phủ khác thì không chấp nhận.[105]

Nhân khẩu học

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Nhân khẩu học Gibraltar
Nhà thờ Công giáo La Mã Nhà thờ St. Mary đăng quang được xây dựng vào năm 1462 và là nhà thờ Công giáo lâu đời nhất của lãnh thổ.
Đền Hindu Gibraltar mở cửa vào năm 2000.
Nhà thờ Hồi giáo Ibrahim-al-Ibrahim là một món quà từ Vua Fahd của Saudi Arabia.

Gibraltar là một trong những vùng lãnh thổ đông dân nhất thế giới, với dân số thường trú vào năm 2012 là 32.194 người[106] tương đương với mật độ dân số khoảng 4.959/km2 (12.840/sq mi). Nhu cầu về không gian ngày càng tăng đang được đáp ứng ngày càng nhiều bằng việc cải tạo đất; đất khai hoang chiếm khoảng 1/10 tổng diện tích lãnh thổ, nhưng chiếm hơn 40% dân số (Điều tra dân số năm 2012).

Nhóm chủng tộc

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Người Gibraltar

Nhân khẩu học của Gibraltar phản ánh nhiều người châu Âu và người di cư kinh tế khác đã đến vùng núi đá Gibraltar hơn 300 năm trước, sau khi gần như toàn bộ dân số Tây Ban Nha rời đi vào năm 1704.

Nguồn gốc của các họ trong danh sách cử tri theo tỷ lệ phần trăm là: người Anh (27%), người Tây Ban Nha (26%, chủ yếu là người Andalucia nhưng cũng có khoảng 2% người Menorcan), người Genova và người Ý khác (15%), người Bồ Đào Nha (15%) và người Malta (số 8%). Ngoài ra còn có một số lượng nhỏ (dưới 1%) dân số thuộc các nhóm khác như người Maroc, người Pháp, người Áo, người Trung Quốc, người Nhật, người Ba Lan và người Đan Mạch.[107]

Dân số thường trú và những người có mặt ở Gibraltar
Resident Census 1981[3] 1991[3] 2001[3] 2012[3]
Người Gibraltar 74.9% 75.0% 83.2% 79.0%
Người Anh 14.0% 14.3% 9.6% 13.2%
Người Ma Rốc 8.1% 6.7% 3.5% 1.6%
Quốc tịch khác (*) 3.1% 4.0% 3.7% 6.2%
Người Tây Ban Nha – – 1.19%[108] 2.1%
Other EU – – 1.0%[108] 1.6%
(*) Bao gồm tất cả các quốc tịch khác nhau từ Gibraltar, Vương quốc Anh và các lãnh thổ Anh và Ma-rốc khác.

Ngôn ngữ

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Các ngôn ngữ Gibraltar

Ngôn ngữ chính thức của Gibraltar là tiếng Anh, được chính phủ và trường học sử dụng. Hầu hết người dân địa phương đều nói được hai thứ tiếng và ngoài tiếng Anh cũng nói được tiếng Tây Ban Nha. Tuy nhiên, do sự pha trộn đa dạng của các nhóm dân tộc cư trú ở đó nên các ngôn ngữ khác cũng được sử dụng. Tiếng Berber và tiếng Ả Rập được cộng đồng người Maroc sử dụng, cũng như cộng đồng người Ấn Độ nói tiếng Hindi và tiếng Sindhi. Tiếng Malta được một số gia đình gốc Malta nói.[109]

Người Gibraltar thường trò chuyện bằng tiếng Llanito (phát âm là [ʎaˈnito]), một ngôn ngữ bản địa duy nhất của Gibraltar. Nó dựa trên Tiếng Tây Ban Nha Andalucía với sự pha trộn mạnh mẽ giữa tiếng Anh Anh và các yếu tố từ các ngôn ngữ như tiếng Malta, tiếng Bồ Đào Nha, tiếng Ý Genova và tiếng Haketia (một phương ngữ Do Thái-Tây Ban Nha). Llanito cũng thường liên quan đến việc chuyển mã sang tiếng Anh và tiếng Tây Ban Nha.

Tiếng Anh ngày càng trở nên phổ biến ở Gibraltar, với thế hệ trẻ nói ít hoặc không nói tiếng Llanito mặc dù học tiếng Tây Ban Nha ở trường.[110]

Người Gibraltar thường tự gọi mình là Llanitos.[111]

Tín ngưỡng

[sửa | sửa mã nguồn]
Tỷ lệ dân số theo tôn giáo[3]
Percentage
Công giáo La Mã
  
 72.1%
Anh giáo
  
 7.7%
Không tôn giáo
  
 7.1%
Các giáo phái Kitô khác
  
 3.8%
Hồi giáo
  
 3.6%
Do Thái giáo
  
 2.4%
Hindu
  
 2.0%
tín ngưỡng khác
  
 1.3%

Theo điều tra dân số năm 2012, khoảng 72,1% người Gibraltar là người Công giáo La Mã.[112] Nhà thờ Saint Mary được xây dựng vào thế kỷ XVI là nhà thờ chính tòa của Giáo phận Công giáo La Mã Gibraltar, đồng thời cũng là nhà thờ Công giáo lâu đời nhất trên lãnh thổ này. Các giáo phái Kitô giáo khác bao gồm Giáo hội Anh (7,7%), có Nhà thờ Chúa Ba Ngôi là nhà thờ của Giám mục Anh giáo Gibraltar ở Châu Âu; Nhà thờ Giám lý Gibraltar,[113] Nhà thờ Scotland, nhiều nhà thờ Phong trào Ngũ tuần và độc lập khác nhau, hầu hết chịu ảnh hưởng của Hội thánh tại gia và các phong trào Đặc sủng, cũng như giáo đoàn Plymouth Brethren. Một số hội thánh này được đại diện bởi Liên minh Tin lành Gibraltar.

Ngoài ra còn có một tiểu giáo khu của Giáo hội các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giêsu Kytô và hai giáo đoàn Nhân Chứng Giê-hô-va. Trong đó 7,1% người Gibraltar cho rằng mình không theo bất cứ tôn giáo nào.

Tôn giáo thứ ba với độ lớn về quy mô chính là Hồi giáo (3,6% dân số). Ngoài ra còn có người theo đạo Hindu (2%), thành viên của Tín ngưỡng Baháʼí và một cộng đồng Do Thái giáo lâu đời, với 763 người, chiếm 2,4% dân số.[112] Có bốn giáo đường Do Thái Chính thống đang hoạt động ở Gibraltar và một số cơ sở kosher.

Giáo dục

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Giáo dục Gibraltar

Giáo dục ở Gibraltar thường theo mô hình của Anh, hoạt động trong hệ thống ba cấp. Các trường học ở Gibraltar sử dụng phương pháp tiếp cận mô-đun Giai đoạn then chốt để giảng dạy Chương trình giáo dục quốc gia. Gibraltar có 15 trường công, 2 trường tư và 1 trường cao đẳng giáo dục nâng cao, Cao đẳng Gibraltar. Các trường trung học công lập là Trường toàn diện Bayside và Trường Westside, cả 2 đều là trường trung học dành cho cả nam và nữ, và Trường Prior Park Gibraltar là một trường trung học độc lập dành cho cả nam và nữ.[114]

Vào ngày 31 tháng 3 năm 2015, chính phủ Gibraltar tuyên bố thông qua Đạo luật Đại học Gibraltar và Đại học Gibraltar mở cửa vào tháng 9 năm 2015.[115][116] Trước đây, ở Gibraltar không có cơ sở nào dành cho giáo dục đại học toàn thời gian, và do đó, tất cả sinh viên Gibraltar đã học ở nơi khác ở cấp độ hoặc tương đương và cả những khóa học không cấp bằng nhất định.[117] Chính phủ Gibraltar vận hành hệ thống học bổng/trợ cấp để cung cấp kinh phí cho sinh viên học tập tại Vương quốc Anh. Tất cả sinh viên Gibraltar từng tuân theo thủ tục vay vốn dành cho sinh viên ở Vương quốc Anh, nộp đơn xin vay từ Công ty cho vay sinh viên, sau đó được Chính phủ Gibraltar hoàn trả đầy đủ. Vào tháng 8 năm 2010, hệ thống này được thay thế bằng hình thức thanh toán trực tiếp của chính phủ dưới dạng trợ cấp và học phí. Đại đa số người Gibraltar tiếp tục học ở cấp đại học.

Chăm sóc sức khoẻ

[sửa | sửa mã nguồn]

Tất cả người dân Gibraltar đều được hưởng dịch vụ chăm sóc sức khỏe tại các khu công cộng và phòng khám tại Bệnh viện St Bernard và trung tâm Chăm sóc sức khỏe ban đầu. Tất cả các công dân Anh khác cũng được hưởng điều trị miễn phí khi xuất trình hộ chiếu Anh hợp lệ trong thời gian lưu trú lên đến 30 ngày. Điều trị nha khoa và thuốc theo toa được miễn phí cho sinh viên Gibraltar, người về hưu và người khuyết tật.[118]

Cơ quan Y tế Gibraltar, được thành lập theo Đạo luật Y tế (Cơ quan Y tế Gibraltar) năm 1987[119] được tài trợ thông qua Chương trình Y tế Thực hành của Tập đoàn Gibraltar. Nó tuyển dụng khoảng 900 người, xử lý 37.000 lượt khám A&E, 40.000 cuộc hẹn khám ngoại trú và 90.000 lượt khám GP mỗi năm. Một số dịch vụ chăm sóc chuyên khoa được cung cấp bởi các chuyên gia tư vấn đến thăm và tại các bệnh viện ở Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland và Tây Ban Nha. Các dịch vụ y tế và điều dưỡng hàng đầu được cung cấp tại Trung tâm Chăm sóc Chính, nơi có 16 bác sĩ đa khoa, cùng với các dịch vụ chuyên biệt hơn có tại Bệnh viện St Bernard, một bệnh viện dân sự có 210 giường được mở vào năm 2005. Dịch vụ chăm sóc tâm thần được cung cấp bởi Ocean Views.

Tính đến năm 2012, cơ quan này chịu trách nhiệm về sức khỏe của khoảng 27.000 cá nhân. GHA và Hệ thống Phúc lợi Xã hội dựa chặt chẽ vào các đối tác của Anh, cụ thể là Dịch vụ Y tế Quốc gia.[120] Tính đến năm 2003, tổ chức này được tài trợ thông qua khoảng 19 triệu bảng Anh (27 triệu USD) đóng góp tem bảo hiểm xã hội thông qua Chương trình Y tế Thực hành của Tập đoàn Gibraltar.[121]

Vào tháng 9 năm 2014, Hệ thống thông tin y tế Egton đã giành được một hợp đồng trị giá lên tới 11,25 triệu bảng Anh trong 10 năm để cung cấp Hồ sơ y tế điện tử cho dịch vụ y tế của Gibraltar bao gồm hệ thống quản lý bệnh nhân, hệ thống khoa cấp cứu, kê đơn điện tử và phần mềm khác từ Ascribe, được Emis mua vào tháng 9 năm 2013.[122] Đơn vị A&E tại Bệnh viện St Bernard đã đi vào hoạt động vào ngày 24 tháng 6 năm 2015 bằng cách sử dụng Emis' Symphony và theo kế hoạch, các dịch vụ chính, cộng đồng và bệnh viện cấp tính sẽ bắt đầu sử dụng hệ thống quản lý bệnh nhân Ascribe CaMIS.[123]

Nhóm Sức khỏe Tâm thần Cộng đồng được thành lập vào năm 2017 và vào năm 2018, Trường Nghiên cứu Sức khỏe của Cơ quan Y tế Gibraltar đã giới thiệu bằng Điều dưỡng Sức khỏe Tâm thần để giải quyết những khó khăn trong việc tuyển dụng y tá sức khỏe tâm thần.[[124]

Văn hoá

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Văn hoá Gibraltar
Tercentenary (300 năm) lễ kỷ niệm ở Gibraltar

Văn hóa Gibraltar phản ánh nguồn gốc đa dạng của người Gibraltar. Trong khi có những ảnh hưởng của người Tây Ban Nha (chủ yếu từ vùng Andalusia lân cận) và người Anh, nguồn gốc dân tộc của hầu hết người Gibraltar không chỉ giới hạn ở những dân tộc này. Các dân tộc khác bao gồm Genoa, Malta, Bồ Đào Nha và Đức. Một số cư dân Gibraltar khác là người Do Thái gốc Sephardic, người Marocco hoặc người Ấn Độ. Ảnh hưởng của Anh vẫn còn mạnh mẽ, với tiếng Anh là ngôn ngữ của chính phủ, thương mại, giáo dục và truyền thông.

Cuộc trưng cầu dân ý về chủ quyền đầu tiên của Gibraltar được tổ chức vào Ngày Quốc khánh Gibraltar (10 tháng 9). Đây là một ngày nghỉ lễ, trong đó hầu hết người dân Gibraltar đều mặc trang phục màu đỏ và trắng của quốc gia họ.[125] Cho đến năm 2016, truyền thống cũng thả 30.000 quả bóng bay có màu sắc tương tự, tượng trưng cho người dân Gibraltar. Tuy nhiên, truyền thống này hiện đã bị chấm dứt vì mối đe dọa mà nó gây ra cho động vật hoang dã, đặc biệt là sinh vật biển. Vào ngày 4 tháng 6 năm 2012, Đội tàu Lễ kỷ niệm Kim cương Gibraltar, lấy cảm hứng từ Cuộc thi Lễ kỷ niệm Kim cương Thames, đã kỷ niệm 60 năm trị vì của Nữ vương Elizabeth II.[126]

Tổng công ty phát thanh truyền hình Gibraltar vận hành một đài phát thanh và truyền hình trên sóng UHF, VHF và sóng trung bình. Dịch vụ phát thanh cũng được phát trực tuyến qua internet. Các sự kiện đặc biệt và bản tin tin tức hàng ngày được phát trực tuyến dưới dạng video. Dịch vụ vô tuyến địa phương khác được điều hành bởi Dịch vụ Phát thanh Lực lượng Anh, cũng cung cấp mạng truyền hình cáp hạn chế cho Lực lượng HM. Tờ báo lớn nhất và được xuất bản thường xuyên nhất là Gibraltar Chronicle, tờ nhật báo lâu đời nhất ở Gibraltar và là tờ báo tiếng Anh lâu đời thứ hai trên thế giới được in liên tục[127] với số phát hành hàng ngày, sáu ngày một tuần. Toàn cảnh được xuất bản vào các ngày trong tuần và 7 Days, The New People và Gibsport là hàng tuần.

Tài liệu tham khảo văn hóa

[sửa | sửa mã nguồn]

Thể thao

[sửa | sửa mã nguồn]

Thông tin liên lạc

[sửa | sửa mã nguồn]

Vận tải

[sửa | sửa mã nguồn]

Cấp nước và vệ sinh

[sửa | sửa mã nguồn]

Cảnh sát

[sửa | sửa mã nguồn]

Lực lượng vũ trang

[sửa | sửa mã nguồn]

Nỗ lực giành lại chủ quyền

[sửa | sửa mã nguồn]

Các hoàng đế Tây Ban Nha đã nhiều lần tìm cách giành lại chủ quyền Gibraltar như việc bao vây năm 1727 và một lần nữa vây hãm từ 1779 tới 1783, trong thời chiến tranh Hoa Kỳ giành độc lập nhưng không thành công.

Dưới chế độ độc tài của tướng Francisco Franco, Tây Ban Nha đã đóng cửa toàn biên giới với Gibraltar; và biên giới chỉ được mở lại hoàn toàn trước khi Tây Ban Nha gia nhập Liên minh châu Âu năm 1985.[128]

Thành phố kết nghĩa

[sửa | sửa mã nguồn]

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ An ICAO indicator is a unique identifying 4-letter identifier, assigned to airports and airfields. As of September 2018, there were 22,503 ICAO indicator assignments in current use
  2. ^ A WMO identifier is a unique 5-digit numeric code to identify a land weather station. As of September 2018 there were 18,762 WMO identifier assignments in current use.
  3. ^ Above mean sea level.

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ “National Symbols”. Gibraltar.gov.gi. Bản gốc lưu trữ 13 Tháng mười một năm 2014. Truy cập 21 Tháng sáu năm 2013.
  2. ^ “Investiture of Ms Carmen Gomez GMD as Gibraltar's Mayor - 342/2023” (bằng tiếng Anh). 30 tháng 5 năm 2023. Truy cập ngày 12 tháng 6 năm 2023.
  3. ^ a b c d e f “Gibraltar - Key Indicators”. Gibraltar.gov.gi. 2020. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 3 năm 2023. Truy cập ngày 5 tháng 6 năm 2020.
  4. ^ “Statistics Downloads” (PDF). Government of Gibraltar (bằng tiếng Anh). Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 31 tháng 5 năm 2022. Truy cập ngày 9 tháng 4 năm 2022.
  5. ^ [1] Lưu trữ 9 tháng 8 2021 tại Wayback Machine Rankings – Human Development Index (HDI)
  6. ^ “Fourth Committee Hears Petitioners from Non-Self-Governing Territories, Including French Polynesia, New Caledonia, Gibraltar”. United Nations. 2016. Lưu trữ bản gốc ngày 20 tháng 11 năm 2021. Truy cập ngày 20 tháng 11 năm 2021.
  7. ^ “Better late than never: Gibraltar 'becomes' city after 180-year delay”. The Guardian. 28 tháng 8 năm 2022. Lưu trữ bản gốc ngày 28 tháng 8 năm 2022. Truy cập ngày 28 tháng 8 năm 2022.
  8. ^ Dictionary.com: Gibraltar Lưu trữ 4 tháng 3 2016 tại Wayback Machine
  9. ^ The Free Dictionary: Gibraltar Lưu trữ 26 tháng 4 2021 tại Wayback Machine
  10. ^ Statistics Office (2009). “Abstract of Statistics 2009” (PDF). Statistics Office of the Government of Gibraltar. tr. 2. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 22 tháng 12 năm 2014. Truy cập ngày 12 tháng 11 năm 2010. The civilian population includes Gibraltarian residents, other British residents (including the wives and families of UK-based servicemen, but not the servicemen themselves) and non-British residents. Visitors and transients are not included.
    In 2009, this broke down into 23,907 native-born citizens, 3,129 UK British citizens and 2,395 others, making a total population of 29,431. On census night, there were 31,623 people present in Gibraltar.
  11. ^ “Brexit makes Gibraltar even more important to the UK”. British Foreign Policy Group. 24 tháng 11 năm 2016. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 4 năm 2017. Truy cập ngày 2 tháng 4 năm 2017.
  12. ^ “Gibraltar: what is at stake?”. Telegraph. 21 tháng 7 năm 2009. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 1 năm 2022. Truy cập ngày 2 tháng 4 năm 2017.
  13. ^ “Inside the rock: Gibraltar's strategic and military importance is complemented by financial and gaming leadership”. City AM. 12 tháng 11 năm 2015. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 4 năm 2017. Truy cập ngày 2 tháng 4 năm 2017.
  14. ^ Foreign and Commonwealth Office. “Country Profiles: Gibraltar”. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 3 năm 2015. Truy cập ngày 16 tháng 4 năm 2015., Foreign and Commonwealth Office, 6 May 2010; retrieved 16 April 2015
  15. ^ a b (tiếng Tây Ban Nha) Informe sobre la cuestión de Gibraltar, Spanish Foreign Ministry. Lưu trữ 25 tháng 3 2010 tại Wayback Machine
  16. ^ Daniel Boffey and Sam Jones (November 2017) "Gibraltar heading for abrupt exit from single market, says Spain" Lưu trữ 19 tháng 6 2018 tại Wayback Machine The Guardian
  17. ^ Rahir, Patrick; Cancela-Kieffer, Michaela (8 tháng 2 năm 2018). “Spain makes pledge on Gibraltar: 'Brexit won't change anything'”. The Local. Bản gốc lưu trữ ngày 8 tháng 2 năm 2018. Truy cập ngày 19 tháng 3 năm 2018.
  18. ^ “History and Legal Aspects of the Dispute”. The Ministry of Foreign Affairs, European Union and Cooperation. Lưu trữ bản gốc ngày 13 tháng 12 năm 2018. Truy cập ngày 23 tháng 7 năm 2018.
  19. ^ a b c d e “Chief Minister's Statement – The New Year's Eve 'In-Principle' Agreement: A Post Brexit Deal for Gibraltar - 946/2020”. Government of Gibraltar. Lưu trữ bản gốc ngày 31 tháng 12 năm 2020. Truy cập ngày 31 tháng 12 năm 2020.
  20. ^ a b Jopson, Barney; Bounds, Andy; Cameron-Chileshe, Jasmine (24 tháng 3 năm 2023). “Passport rift between UK and Spain leaves Gibraltar in limbo”. Financial Times. Truy cập ngày 24 tháng 3 năm 2023.
  21. ^ W. Montgomery Watt; Pierre Cachia (2007). A History of Islamic Spain. Transaction Publishers. tr. 8. ISBN 978-0-202-30936-1. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 3 năm 2023. Truy cập ngày 1 tháng 2 năm 2020.
  22. ^ Choi, Charles (2006). “Gibraltar”. NBC News. Lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 10 năm 2013. Truy cập ngày 8 tháng 1 năm 2010.
  23. ^ Finlayson, J. C.; Barton, R. N. E.; Stringer, C. B. (2001). “The Gibraltar Neanderthals and their Extinction”. Les Premiers Hommes Modernes de la Peninsule Iberique. Actes du Colloque de la Commission VIII de l'UISPP. Lisbon: Instituto Português de Arqueologia. tr. 48. ISBN 978-972-8662-00-4.
  24. ^ Devenish, David (2003). Gibraltar before the British. London: Unpublished proof copy held by the British Library. OCLC 499242153. p. 49
  25. ^ Devenish, p. 55
  26. ^ Padró i Parcerisa, p. 128
  27. ^ a b Hills, George (1974). Rock of Contention: A history of Gibraltar. London: Robert Hale & Company. tr. 13. ISBN 0-7091-4352-4.
  28. ^ Hills, p. 19
  29. ^ Jackson, tr. 22.
  30. ^ Shields, p. ix
  31. ^ Hills, p. 30
  32. ^ Jackson, tr. 21–5.
  33. ^ Norris, H.T. (1961). “The Early Islamic Settlement in Gibraltar”. Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. 91 (1): 39–51. doi:10.2307/2844467. JSTOR 2844467.
  34. ^ “The History of Gibraltar and of Its Political Relation to Events in Europe, From the Commencement of the Moorish Dynasty in Spain to the Last Morocco War”. Mocavo. Lưu trữ bản gốc ngày 31 tháng 5 năm 2014. Truy cập ngày 28 tháng 2 năm 2014.
  35. ^ Maurice Harvey (1996). Gibraltar. A History. Spellmount Limited. tr. 50–51. ISBN 1-86227-103-8.
  36. ^ Lamelas Oladán, Diego (1 tháng 4 năm 1990). “Asentamiento en Gibraltar en 1474 y expulsión en 1476” (PDF). Almoraima. Revista de Estudios Campogibraltareños (bằng tiếng Tây Ban Nha). Instituto de Estudios Gibraltareños (3 (Suplemento 'La compra de Gibraltar por los conversos andaluces (1474–1476)')): 25. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 4 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 7 tháng 3 năm 2013.
  37. ^ Maurice Harvey (1996). Gibraltar. A History. Spellmount Limited. tr. 68. ISBN 1-86227-103-8.
  38. ^ a b “At an architectural crossroads”. The New Statesman. 25 tháng 3 năm 2015. Lưu trữ bản gốc ngày 26 tháng 8 năm 2019. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2019.
  39. ^ MacFarlane, Thomas (1891). Within the Empire; An Essay on Imperial Federation. Ottawa: James Hope & Co., Ottawa, Ontario, Canada. tr. 29. Besides the Imperial fortress of Malta, Gibraltar, Halifax and Bermuda it has to maintain and arm coaling stations and forts at Siena Leone, St. Helena, Simons Bay (at the Cape of Good Hope), Trincomalee, Jamaica and Port Castries (in the island of Santa Lucia).
  40. ^ Constantine, Stephen (2009). Community and identity. The making of modern Gibraltar since 1704. Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-8054-8.
  41. ^ William Godfrey Fothergill Jackson (1990). The Rock of the Gibraltarians: A History of Gibraltar. Gibraltar Books. tr. 257. ISBN 978-0-948466-14-4. Truy cập ngày 18 tháng 4 năm 2011.
  42. ^ Melissa R. Jordine (2009). The Dispute Over Gibraltar. Infobase Publishing. tr. 112–. ISBN 978-1-4381-2139-0. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 3 năm 2023. Truy cập ngày 9 tháng 8 năm 2020.
  43. ^ “Regions and territories: Gibraltar”. British Broadcasting Corporation. 18 tháng 7 năm 2007. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2007.
  44. ^ Mark Oliver; Sally Bolton; Jon Dennis; Matthew Tempest (4 tháng 8 năm 2004). “Gibraltar”. The Guardian. London. Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 7 năm 2020. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2007.
  45. ^ Corrected transcript of evidence taken before the Foreign Affairs Select Committee Lưu trữ 3 tháng 3 2016 tại Wayback Machine; 28 March 2008; Answer to Question 257 by Jim Murphy: [T]he UK Government will never – "never" is a seldom-used word in politics – enter into an agreement on sovereignty without the agreement of the Government of Gibraltar and their people. In fact, we will never even enter into a process without that agreement. “House of Commons - Foreign Affairs - Minutes of Evidence”. publications.parliament.uk. 28 tháng 3 năm 2008. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 10 năm 2017. Truy cập ngày 6 tháng 6 năm 2021.
  46. ^ “World Factbook”. CIA. Lưu trữ bản gốc ngày 12 tháng 6 năm 2021. Truy cập ngày 15 tháng 6 năm 2010.
  47. ^ “EU referendum: Who are the Gibraltar 823?”. BBC News (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 6 năm 2016. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2016.
  48. ^ “Brexit: Spain calls for joint control of Gibraltar”. BBC News (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 23 tháng 5 năm 2019. Truy cập ngày 26 tháng 6 năm 2016.
  49. ^ (Reporter), Joe Duggan (12 tháng 9 năm 2016). “Chief Minister Fabian Picardo says 'British Means British' at National Day political rally”. Lưu trữ bản gốc ngày 21 tháng 2 năm 2017. Truy cập ngày 20 tháng 2 năm 2017.
  50. ^ “Spain says agreement reached on Gibraltar status in Brexit...”. Reuters. 18 tháng 10 năm 2018. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 4 năm 2019. Truy cập ngày 3 tháng 4 năm 2019.
  51. ^ a b “Brexit: Gibraltar gets UK-Spain deal to keep open border”. BBC News. 31 tháng 12 năm 2020. Lưu trữ bản gốc ngày 26 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 31 tháng 12 năm 2020.
  52. ^ a b Ashifa Kassam (2 tháng 1 năm 2021). “Spain says it will have last word on Gibraltar border entries”. The Guardian. Lưu trữ bản gốc ngày 26 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2021.
  53. ^ a b “Gibraltar To Join Schengen Zone: Spanish Foreign Minister”. AFP-Agence France Presse. Lưu trữ bản gốc ngày 12 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 8 tháng 1 năm 2021 – qua barrons.com.
  54. ^ “Brexit: UK and Spain say Gibraltar to join Schengen in last-minute deal”. Deutsche Welle. 1 tháng 12 năm 2020. Lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 8 tháng 1 năm 2021.Deutsche WelleThể loại:Bài viết có văn bản tiếng Đức&rft.atitle=Brexit: UK and Spain say Gibraltar to join Schengen in last-minute deal&rft.date=2020-12-01&rft_id=https://www.dw.com/en/brexit-uk-and-spain-say-gibraltar-to-join-schengen-in-last-minute-deal/a-56105105&rfr_id=info:sid/vi.wikipedia.org:Gibraltar" class="Z3988">
  55. ^ a b “Gibraltar is officially a city - 180 years late”. BBC News (bằng tiếng Anh). 29 tháng 8 năm 2022. Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 8 năm 2022. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2022.
  56. ^ Parliament.uk Lưu trữ 17 tháng 10 2017 tại Wayback Machine, UK House of Commons Foreign Affairs Committee 2007–2008 Report, p. 16
  57. ^ Telegraph.co.uk Lưu trữ 18 tháng 10 2017 tại Wayback Machine, David Blair, Gibraltar makes plans for self-government, Daily Telegraph, 28 February 2002 "Gibraltar's parliament approved an ambitious package of constitutional reform yesterday designed to give the colony almost complete self-government."
  58. ^ “Laws of Gibraltar – On-line Service”. Gibraltarlaws.gov.gi. Lưu trữ bản gốc ngày 30 tháng 8 năm 2012. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2011.
  59. ^ “The Gibraltar Parliament”. Gibraltar.gov.gi. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 3 năm 2010. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2011.
  60. ^ PriceWaterhouseCoopers Lưu trữ 15 tháng 4 2012 tại Wayback Machine, "About Gibraltar"
  61. ^ Gibraltar.gov.gi, Gibraltar Chief Minister's address at the United Nations Committee of 24 on 5 June 2007: The new Constitution "maximises self Government in all areas of Governance except defence, external affairs and internal security which, under our own Constitution vest in the Governor as a matter of distribution of powers."
  62. ^ BBC News website Lưu trữ 27 tháng 7 2008 tại Wayback Machine, Regions and territories: Gibraltar "Gibraltar is self-governing in all areas except defence and foreign policy."
  63. ^ The Committee Office, House of Commons. “Statement by the Minister for Europe”. Publications.parliament.uk. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 10 năm 2017. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2011.
  64. ^ “Gibraltar should join South West for elections to European Parliament”. Electoral Commission. 28 tháng 8 năm 2003. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2007.
  65. ^ Withnall, Adam (23 tháng 6 năm 2016). “Gibraltar overwhelmingly backs Remain in first result of the night”. The Independent. Independent Digital News & Media. Lưu trữ bản gốc ngày 23 tháng 6 năm 2016. Truy cập ngày 23 tháng 6 năm 2016.
  66. ^ Urra, Susana (18 tháng 10 năm 2018). “At Brussels summit, Spain's PM is hopeful of progress on Gibraltar”. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 10 năm 2018. Truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2018 – qua elpais.com.
  67. ^ “UK, Spain reach Brexit deal over Gibraltar: Spanish PM”. www.digitaljournal.com. 18 tháng 10 năm 2018. Lưu trữ bản gốc ngày 28 tháng 3 năm 2019. Truy cập ngày 18 tháng 10 năm 2018.
  68. ^ “Gibraltar Profile” (PDF). UN. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 5 tháng 11 năm 2016. Truy cập ngày 6 tháng 11 năm 2016.
  69. ^ “Gibraltar Territorial status” (PDF). United Nations Committee on Decolonization. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 13 tháng 7 năm 2014. Truy cập ngày 28 tháng 6 năm 2014.
  70. ^ Gibraltar: Time to get off the fence; Second Report of Session 2014–15; HC 461. Great Britain: Parliament: House of Commons: Foreign Affairs Committee. Paragraph 83, p. 46
  71. ^ Parliament.uk Lưu trữ 17 tháng 10 2017 tại Wayback Machine, UK House of Commons Foreign Affairs Committee 2007–2008 Report, p. 5
  72. ^ “Brexit: UK and Spain say Gibraltar to join Schengen in last-minute deal”. Deutsche Welle. 1 tháng 12 năm 2020. Lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 8 tháng 1 năm 2021.Deutsche WelleThể loại:Bài viết có văn bản tiếng Đức&rft.atitle=Brexit: UK and Spain say Gibraltar to join Schengen in last-minute deal&rft.date=2020-12-01&rft_id=https://www.dw.com/en/brexit-uk-and-spain-say-gibraltar-to-join-schengen-in-last-minute-deal/a-56105105&rfr_id=info:sid/vi.wikipedia.org:Gibraltar" class="Z3988">
  73. ^ “Gibraltar Water Supply”. AquaGib. Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 11 năm 2007. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2007.
  74. ^ “Visit Gibraltar – Upper Rock”. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 1 năm 2014. Truy cập ngày 9 tháng 1 năm 2014.
  75. ^ CIA Factbook Lưu trữ 2 tháng 4 2021 tại Wayback Machine – Geographic location
  76. ^ The Maltese Islands Lưu trữ 31 tháng 5 2009 tại Wayback Machine, Department of Information – Malta.
  77. ^ “Moyennes 1991/2020 Gibraltar”. Baseline climate means (1961–1990) from stations all over the world (bằng tiếng Pháp). Metéo Climat. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2022.
  78. ^ “Gibraltar Climate Guide”. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 3 năm 2010. Truy cập ngày 5 tháng 6 năm 2009.
  79. ^ “Klimatafel von Gibraltar / Großbritannien” (PDF). Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 8 tháng 2 năm 2022. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2022.
  80. ^ “moyennes 1991/2020 pour Gibraltar”. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2022.
  81. ^ “STATION GIBRALTAR”. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2022.
  82. ^ “Climate & Weather Averages at Gibraltar International Airport weather station”. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 2 năm 2022. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2022.
  83. ^ C. Michael Hogan (2008) Barbary Macaque: Macaca sylvanus, Globaltwitcher.com, ed. Nicklas Stromberg Lưu trữ 19 tháng 4 2012 tại Wayback Machine
  84. ^ Casciani, Dominic (22 tháng 7 năm 2004). “Churchill sends telegram to protect apes”. BBC News. Lưu trữ bản gốc ngày 23 tháng 3 năm 2006. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2011.
  85. ^ Bruno Waterfield Whitehall gaffe 'gives Gibraltar's shores to Spain. The Daily Telegraph (London), 7 November 2009
  86. ^ “Ambient (outdoor) air pollution database, by country and city 2016 – Excel format”. Truy cập ngày 25 tháng 5 năm 2016.
  87. ^ “Europe. Gibraltar (British Overseas Territory)”. Foreign and Commonwealth Office. 21 tháng 8 năm 2012. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 9 năm 2012. Truy cập ngày 9 tháng 12 năm 2012.
  88. ^ “Employment Survey 2022” (PDF). Government of Gibraltar. Truy cập ngày 21 tháng 7 năm 2023.
  89. ^ “Govt's stark analysis highlights Brexit border challenge”. Gibraltar Chronicle. Truy cập ngày 11 tháng 3 năm 2023.
  90. ^ “Answers by HM Government of Gibraltar to Questions by Foreign Affairs Committee following evidence session Tuesday 13 December 2016”. UK Parliament, UK House of Lords Foreign Affairs Committee. Truy cập ngày 11 tháng 3 năm 2023.
  91. ^ “Tax Information”. Government of Gibraltar. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 4 năm 2012. Truy cập ngày 9 tháng 5 năm 2011.
  92. ^ “Government of Gibraltar Announces Important Deal with Major Local Company”. gibraltar.gov.gi. 29 tháng 7 năm 2020. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 5 năm 2021. Truy cập ngày 29 tháng 12 năm 2020.
  93. ^ “Microsoft Word – 1983-13o.doc” (PDF). Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 4 tháng 3 năm 2012. Truy cập ngày 26 tháng 3 năm 2013.
  94. ^ “GFSC - Gibraltar Financial Services Commission - Distributed Ledger Technology Providers”. www.fsc.gi. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 10 năm 2022. Truy cập ngày 5 tháng 10 năm 2022.
  95. ^ “Gibraltar Introduces a Regulatory Framework for Distributed Ledger Technology | Article | Chambers and Partners”. chambers.com (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 10 năm 2022. Truy cập ngày 5 tháng 10 năm 2022.
  96. ^ “Financial Services Commission”. Fsc.gi. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 5 năm 2011. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2011.
  97. ^ “Microsoft Word – 2007-03o.doc” (PDF). Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 19 tháng 11 năm 2012. Truy cập ngày 26 tháng 3 năm 2013.
  98. ^ Moran Harari, Markus Meinzer and Richard Murphy (October 2012) "Financial Secrecy, Banks and the Big 4 Firms of Accountants" Lưu trữ 7 tháng 4 2016 tại Wayback Machine Tax Justice Network pp. 21–24
  99. ^ “In Gibraltar, British citizens worry about effects of Brexit”. Pbs.org. 2 tháng 4 năm 2017. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 8 năm 2017. Truy cập ngày 3 tháng 8 năm 2017.
  100. ^ European Central Bank Monthly Bulletin Lưu trữ 14 tháng 2 2012 tại Wayback Machine, April 2006, p. 96
  101. ^ a b “Currency Notes Act, Section 6” (PDF). Government of Gibraltar. 11 tháng 5 năm 1934. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 29 tháng 10 năm 2008. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2007.
  102. ^ Managing a Global Enterprise, William R. Feist, James A. Heely, Min H. Lu, p. 40
  103. ^ Currency Board Arrangements, Tomás J. T. Baliño, Charles Enoch, International Monetary Fund, page 1
  104. ^ Madge, A; A. Simons (tháng 6 năm 2000). “Gibraltar”. Guardian International Currency Corp. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 10 năm 2007. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2007.
  105. ^ Noble, John; Forsyth, Susan; Hardy, Paula; Hannigan, Des (2005). Andalucía. Lonely Planet. p. 221. ISBN 978-1-74059-676-3.
  106. ^ “Statistics Office, Government of Gibraltar: Abstract of Statistics Report 2011” (PDF). Gibraltar.gov.gi. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 17 tháng 10 năm 2017. Truy cập ngày 3 tháng 8 năm 2017.
  107. ^ Archer, Edward G.: Gibraltar, identity and empire. Routledge Advances in European Politics
  108. ^ a b “Gibraltar Census History | Census | Statistics”. Government of Gibraltar. Bản gốc lưu trữ ngày 14 tháng 11 năm 2013.
  109. ^ E.G. Archer (11 tháng 1 năm 2013). Gibraltar, Identity and Empire. Routledge. tr. 44–. ISBN 978-1-136-00550-3.
  110. ^ Financial Times. Gibraltar fears loss of identity over Yanito decline. Lưu trữ 17 tháng 11 2022 tại Wayback Machine Retrieved 17 November 2022
  111. ^ Anja Kellermann (2001). A New New English: Language, Politics, and Identity in Gibraltar. BoD – Books on Demand. tr. 9–. ISBN 978-3-8311-2368-1.
  112. ^ a b “2001 Census” (PDF). Official Government of Gibraltar London website. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 29 tháng 3 năm 2019. Truy cập ngày 10 tháng 4 năm 2012.
  113. ^ “Gibraltar Methodist Church”. The Methodist Church. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 1 năm 2018. Truy cập ngày 30 tháng 10 năm 2007.
  114. ^ Home Lưu trữ 28 tháng 10 2017 tại Wayback Machine. Prior Park School Gibraltar. Retrieved on 28 October 2017.
  115. ^ “Minister Licudi announces the adoption of the University of Gibraltar Act - University of Gibraltar”. Lưu trữ bản gốc ngày 12 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2021.
  116. ^ “Home - University of Gibraltar courses”. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 12 tháng 4 năm 2021.
  117. ^ “Education & Training”. Government of Gibraltar. 7 tháng 4 năm 2003. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 3 năm 2001. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2007.
  118. ^ “Gibraltar Health”. TravelPuppy. Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 11 năm 2007. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2007.
  119. ^ “Gibraltar - Health Service”. Expat Focus. 2018. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 11 năm 2018. Truy cập ngày 18 tháng 11 năm 2018.
  120. ^ Kellermann, Anja (tháng 4 năm 2002). A New New English Language, Politics and Identity in Gibraltar. BoD – Books on Demand. tr. 39. ISBN 978-3-8311-2368-1. Truy cập ngày 17 tháng 2 năm 2013.
  121. ^ Europe Review. Kogan Page Publishers. 2003. tr. 151. ISBN 978-0-7494-4067-1. Truy cập ngày 17 tháng 2 năm 2013.
  122. ^ “Emis rocks EPR contract for Gibraltar”. E-Health Insider. 23 tháng 9 năm 2014. Lưu trữ bản gốc ngày 20 tháng 10 năm 2014. Truy cập ngày 13 tháng 10 năm 2014.
  123. ^ “Gibraltar live with first phase of EHR”. Digital Health. 24 tháng 6 năm 2015. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 7 năm 2015. Truy cập ngày 9 tháng 7 năm 2015.
  124. ^ “GHA School of Health invites applicants for Mental Health Nursing degree”. Gibraltar Chronicle. 12 tháng 5 năm 2018. Lưu trữ bản gốc ngày 23 tháng 8 năm 2018. Truy cập ngày 18 tháng 11 năm 2018.
  125. ^ “Gibraltar ends annual balloon release on environmental grounds”. Guardian News and Media Limited or its affiliated companies. The Guardian. tháng 4 năm 2016. Lưu trữ bản gốc ngày 16 tháng 7 năm 2016. Truy cập ngày 7 tháng 7 năm 2016.
  126. ^ “Be a part of history in the Gibraltar Diamond Jubilee Flotilla”. Home and Lifestyle Magazine. 16 tháng 5 năm 2012. Lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 7 năm 2012. Truy cập ngày 17 tháng 8 năm 2012.
  127. ^ “Gibraltar: Fact File”. Birmingham UK International Directory – Gibraltar. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 3 năm 2023. Truy cập ngày 31 tháng 8 năm 2007.
  128. ^ Tại sao Gibraltar là lãnh thổ của Anh?, nghiencuuquocte, 9.2.2016
  129. ^ Mayor set for Gibraltar - Ballymena ‘twinning’[liên kết hỏng]

Thư mục

[sửa | sửa mã nguồn]
  • Abulafia, David (2011). The Great Sea: A Human History of the Mediterranean. London: Allen Lane. ISBN 978-0-7139-9934-1. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 3 năm 2023. Truy cập ngày 28 tháng 9 năm 2020.
  • Bond, Peter (2003). “Gibraltar's Finest Hour The Great Siege 1779–1783”. 300 Years of British Gibraltar 1704–2004 (ấn bản thứ 1). Gibraltar: Peter-Tan Publishing Co. tr. 28–29.
  • Chartrand, René (tháng 7 năm 2006). Gibraltar 1779–1783: The Great Siege. Patrice Courcelle (ấn bản thứ 1). Gibraltar: Osprey Publishing. ISBN 978-1-84176-977-6. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 9 năm 2007.
  • Drinkwater, John: A history of the siege of Gibraltar, 1779–1783: With a description and account of that garrison from the earliest periods London, 1862.
  • Falkner, James: FIRE OVER THE ROCK: The Great Siege of Gibraltar 1779–1783, Pen and Sword, 2009
  • Harvey, Robert: A Few Bloody Noses: The American War of Independence, London, 2001
  • Rodger, N. A. M.: The Command of the Ocean: A Naval History of Britain, 1649–1815, London, 2006
  • Norwich, John Julius: The Middle Sea: a history of the Mediterranean, Random House, 2006
  • Sugden, John: Nelson: A Dream of Glory, London, 2004
  • Syrett, David: Admiral Lord Howe: A Biography, London, 2006.
  • Maria Monti, Ángel: Historia de Gibraltar: dedicada a SS. AA. RR., los serenisimos señores Infantes Duques de Montpensier, Imp. Juan Moyano, 1852
  • Maria Montero, Francisco: Historia de Gibraltar y de su campo, Imprenta de la Revista Médica, 1860
  • Uxó Palasí, José: Referencias en torno al bloqueo naval durante los asedios, Almoraima. n.º 34, 2007

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Gibraltar&oldid=71055170”