Romanizimi i japonishtes
Romanizimi i japonishtes është përdorimi i shkrimit latin për të shkruar gjuhën japoneze. Kjo metodë e të shkruarit nganjëherë referohet në japonisht si rōmaji (ローマ字, fjalë për fjalë, "shkronjat romake"). Ekzistojnë disa sisteme të ndryshme të romanizimit. Tri kryesore janë romanizimi Hepburn, romanizimi Kunrei-shiki (ISO 3602) dhe romanizimi Nihon-shiki (ISO 3602 i rreptë). Variantet e sistemit Hepburn janë më të përdorura.
Japonishtja zakonisht shkruhet në një kombinim të karaktereve logografikë të huazuara nga kinezishtja (kanji) dhe skripteve rrokjeshe (kana) që gjithashtu rrjedhin nga karakteret kineze. Rōmaji mund të përdoret në çdo kontekst ku teksti japonez synon folës jo-japonezë që nuk mund të lexojnë kanji ose kana, të tilla si emrat në tabela rrugore dhe pasaporta, dhe në fjalorë dhe libra shkollorë për nxënësit e huaj të gjuhës. Përdoret gjithashtu për të transliteruar termat japonezë në tekst të shkruar në anglisht (ose gjuhë të tjera që përdorin shkrimin latin) në tema që lidhen me Japoninë, të tilla si gjuhësia, letërsia, historia dhe kultura. Rōmaji është mënyra më e zakonshme për të futur japonishten në përpunuesit e fjalëve dhe kompjuterët, dhe gjithashtu mund të përdoret për të shfaqur japonishten në pajisjet që nuk mbështesin shfaqjen e karaktereve japoneze.
Të gjithë japonezët që kanë ndjekur shkollën fillore që nga Lufta e Dytë Botërore janë mësuar të lexojnë dhe shkruajnë japonisht të romanizuar. Prandaj, pothuajse të gjithë japonezët janë në gjendje të lexojnë dhe shkruajnë japonisht duke përdorur rōmaji, edhe pse është jashtëzakonisht e rrallë në Japoni të përdorësh këtë metodë për të shkruar Japonisht (përveç si një mjet hyrje në një kompjuter ose për qëllime të veçanta si në disa dizajne logo), dhe shumica e japonezëve janë më komodë duke lexuar kanji dhe kana.
Sistemet moderne
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Hepburn
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Romanizimi Hepburn
Romanizimi Hepburn përgjithësisht ndjek fonologjinë angleze me zanoret romance. Është një metodë intuitive për të treguar anglofoneve shqiptimin e një fjale në japoneze. Hepburn është sistemi më i zakonshëm i romanizimit që përdoret sot, veçanërisht në botën anglishtfolëse.
Ka shumë variante të romanizimit Hepburn, por Hepburn tradicionale dhe e modifikuar janë më të zakonshme.
Nihon-shiki
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Romanizimi Nihon-shiki
Romanizimi Nihon-shiki, i cili i paraprinë sistemit Hepburn, fillimisht u shpik si një metodë për japonezët për të shkruar gjuhën e tyre me shkronja latine, në vend se ta transkriptonin atë për Perëndimorët siç ishte Hepburn. Ai ndjek rrokjen japoneze shumë rigorozisht, pa asnjë rregullim për ndryshimet në shqiptim.
Kunrei-shiki
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Romanizimi Kunrei-shiki
Romanizimi Kunrei-shiki është një version pak i modifikuar i Nihon-shiki i cili eliminon ndryshimet midis shqiptimit të rrokjeve kana dhe atyre moderne. Për shembull, personazhet づ dhe ず shqiptohen identikisht në japonishten moderne, dhe kështu Kunrei-shiki dhe Hepburn injorojnë ndryshimin në kana dhe përfaqësojnë tingullin në të njëjtën mënyrë (zu). Nga ana tjetër, Nihon-shiki do të romanizojë づ si du, por ず si zu. Në mënyrë të ngjashme për じ dhe ぢ, ata janë të dy zi në Kunrei-shiki dhe ji në Hepburn, por janë zi dhe di përkatësisht në Nihon-shiki.
JSL
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Romanizimi JSL
JSL është një sistem romanizimi i bazuar në fonologjinë japoneze, i projektuar duke përdorur parimet gjuhësore të përdorura nga gjuhëtarët në hartimin e sistemeve të shkrimit për gjuhët që nuk kanë ndonjë. Është një sistem thjesht fonemik, duke përdorur saktësisht një simbol për secilën fonemë, dhe duke shënuar theksin e lartësisë duke përdorur diakritikë. Është krijuar për sistemin e mësimit të gjuhës japoneze të Eleanor Harz Jorden. Parimi i tij është që një sistem i tillë u mundëson studentëve që të brendësojnë më mirë fonologjinë e japonishtes. Meqenëse nuk ka ndonjë nga avantazhet e sistemeve të tjera për folësit jo-vendas, dhe japonezët tashmë kanë një sistem shkrimi për gjuhën e tyre, JSL nuk përdoret gjerësisht jashtë mjedisit arsimor.
Shembuj fjalësh të shkruara në secilin sistem të romanizimit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]| Shqip | Japonisht | Shqiptimi kana | Romanizimi | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Hepburn i rishikuar | Kunrei-shiki | Nihon-shiki | |||
| Karakteret romake | ローマ字 | ローマじ | rōmaji | rômazi | rômazi |
| Mali Fuxhi | 富士山 | ふじさん | Fujisan | Huzisan | Huzisan |
| çaji | お茶 | おちゃ | ocha | otya | otya |
| guvernatori | 知事 | ちじ | chiji | tizi | tizi |
| të tkurret | 縮む | ちぢむ | chijimu | tizimu | tidimu |
| të vazhdoj | 続く | つづく | tsuzuku | tuzuku | tuduku |
Dallimet mes romanizimeve
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]| Kana | Hepburn i rishikuar | Nihon-shiki | Kunrei-shiki |
|---|---|---|---|
| うう | ū | û | |
| おう, おお | ō | ô | |
| し | shi | si | |
| しゃ | sha | sya | |
| しゅ | shu | syu | |
| しょ | sho | syo | |
| じ | ji | zi | |
| じゃ | ja | zya | |
| じゅ | ju | zyu | |
| じょ | jo | zyo | |
| ち | chi | ti | |
| つ | tsu | tu | |
| ちゃ | cha | tya | |
| ちゅ | chu | tyu | |
| ちょ | cho | tyo | |
| ぢ | ji | di | zi |
| づ | zu | du | zu |
| ぢゃ | ja | dya | zya |
| ぢゅ | ju | dyu | zyu |
| ぢょ | jo | dyo | zyo |
| ふ | fu | hu | |
| ゐ | i | wi | i |
| ゑ | e | we | e |
| を | o | wo | o |
| ん | n, n' ( m) | n n' | |
Hapësira
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Japonishtja shkruhet pa hapësira midis fjalëve dhe në disa raste, siç janë përbërjet, mund të mos jetë plotësisht e qartë se ku duhet të qëndrojnë kufijtë e fjalëve, duke rezultuar në stile të ndryshme të romanizimit. Për shembull, 結婚する, që do të thotë "të martohesh", dhe i përbërë nga emri 結婚 (kekkon, "martesë") i kombinuar me る (suru, "për të bërë"), është romanizuar si një fjalë kekkonsuru nga disa autorë, por dy fjalë kekkon suru nga të tjerët.