UNESCO

L’UNESCO (englais United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, rumantsch Organisaziun da las Naziuns unidas per l’educaziun, la scienza e la cultura) è in’organisaziun internaziunal ed a medem temp ina da las 17 organisaziuns spezialisadas da las Naziuns unidas. Ella ha sia sedia a Paris (Frantscha). Actualmain èn represchentads 195 commembers en l’UNESCO sco er 9 commembers associads.

Incumbensas

Tar las incumbensas da l’UNESCO tutgan la promoziun da l’educaziun, da la scienza e da la cultura sco er la communicaziun e l’infurmaziun. Il contract da fundaziun è vegnì segnà ils 16 da november 1945 a Londra da 37 stadis ed è entrà en vigur ils 4 da november 1946 suenter esser vegnì ratifitgà tras 20 stadis. L’emprim directur general è stà Julian Huxley.

Da las experientschas da la Segunda Guerra mundiala han ils stadis fundaturs tras la suandanta conclusiun: «Ina pasch che sa basa exclusivamain sin cunvegnas politicas ed economicas tranter regenzas na po betg chattar il consentiment unanim, duraivel e sincer dals pievels dal mund. La pasch sto – sch’ella na duaja betg far naufragi – esser francada en la solidaritad spiertala e morala da l’umanitad.» En il medem senn constatescha il preambel da la constituziun da l’UNESCO: «Damai che guerras naschan en il spiert dals umans, sto er la pasch vegnir francada en il spiert dals umans.»

Educaziun

Sin il champ da l’educaziun s’engascha l’UNESCO per l’access a furmaziun en tut il mund (Education for All). Per quest intent èn 164 stadis s’obligads da cuntanscher sis finamiras da furmaziun. Daspera tutgan er l’educaziun sanitara davart la prevenziun da drogas e da SIDA sco er la reconstrucziun dal sistem da furmaziun en territoris da catastrofa e da crisa tar ils champs da lavur. E la finala s’engascha l’UNESCO er per ina furmaziun democratica a basa dals dretgs umans.

Ultra da quai sviluppa l’UNESCO cun l’ISCED (International Standard Classification of Education) ina classificaziun per caracterisar sistems da scola. Medemamain vegnan realisads projects da scola concrets e tgiradas professuras.

In’impurtanta part da la lavur da l’UNESCO furma l’organisaziun da conferenzas interregiunalas ed internaziunalas davart ils temas furmaziun/educaziun sco er la conferenza davart la furmaziun da creschids CONFINTEA.

Scienzas

Sin il champ da las scienzas promova l’organisaziun en emprima lingia la collavuraziun interguvernamentala (oceanografia, idrologia, geologia, scienzas da l’ambient), e quai cun la finamira principala da mantegnair las spezias biologicas e las resursas d’aua da baiver.

En consequenza dal progress scientific e tecnic en las bioscienzas è s’augmentà il basegn da chattar valurs, princips e normas da la bioetica che valan a nivel internaziunal.^[1] L’UNESCO ha reagì sin quai cun laschar elavurar ils ultims onns trais decleraziuns (betg liantas) sin ils secturs da las scienzas e dals dretgs umans, las qualas èn mintgamai vegnidas deliberadas unanimamain da vart da la conferenza generala:

Decleraziun generala davart il genom uman ed ils dretgs umans (1997)

Decleraziun internaziunala davart las datas da la genetica umana (2003)

Decleraziun generala davart la bioetica ed ils dretgs umans (2005)

Cultura

L’UNESCO s’occupa da la Convenziun da Den Haag per la protecziun da bains culturals en cas da conflicts armads dal 1954, che furma il pli impurtant instrument per la conservaziun dal bain cultural, e da la Convenziun cunter il commerzi illegal cun bain cultural dal 1970, l’instrument cunter spogliaziun. Il 2001 è vegnida stgaffida la Convenziun per la protecziun dal bain cultural sut l’aua; uschia ha pudì vegnir serrada in’impurtanta largia areguard l’extensiun geografica da la Convenziun da Den Haag.

Il World Heritage Committee da l’UNESCO tgira il patrimoni mundial da l’umanitad (Convenziun dal patrimoni mundial dal 1972). Quel furma ina distincziun extraordinaria ch’è colliada cun l’obligaziun da preservaziun. Il patrimoni mundial sa cumpona dal Patrimoni cultural mundial e dal Patrimoni natiral mundial, quai che signifitga che l’UNESCO ha extendì sias agendas en ils champs da la cuntrada e da las furmaziuns natiralas (confurm al term dal monument da la natira). Gia il 1970 è vegnì lantschà il program Man and Biosphere ch’accentuescha la stretga colliaziun tranter prestaziuns culturalas e l’ambient. Da quest program fan er part ils reservats da biosfera en il senn da regiuns da model. A basa da quai è l’UNESCO er engaschada en la protecziun da l’ambient e da la natira; en consequenza dal program numnà èn sa sviluppadas impurtantas convenziun mundialas, per exempel areguard la biodiversitad.

Il 1982, a chaschun da la conferenza da l’UNESCO davart la cultura mundiala Mondiacult a Mexico, è vegnida fixada ina definiziun extendida dal term cultura. Ils 126 stadis participants han uschia substituì la concepziun elitara, burgaisa dal term cultura ed il focus europeic da cultura sin monuments ed ovras da l’art figurativ en il senn museal. L’onn 2005 ha l’UNESCO deliberà la Cunvegna davart la protecziun e la promoziun da la diversitad da las furmas d’expressiun culturalas – quasi ina magna charta da la politica da cultura. En quest context tutgan er il Patrimoni da documents mundial ch’è vegnì sviluppà en rom dal program Memory of the World dal 1992. Quel focusescha sin perditgas materialas d’impurtantas prestaziuns culturalas spiertalas (vegls manuscrits, documents originals, bibliotecas e.a.). L’october 2003 è vegnida relaschada la Convenziun da l’UNESCO per la preservaziun dal patrimoni cultural immaterial; la cunvegna è entrada en vigur l’avrigl 2006. Gia il program precedent Capodovras da l’ierta orala ed immateriala da l’umanitad ha protegì tranter il 1997 ed il 2006 furmas d’expressiun oralas sco mitus, epos e raquints sco er arts represchentativs sco musica, saut, gieus, usits, abilitads artisanalas ed autras furmas d’expressiun artistica che na s’expriman betg en ina definiziun dal term ‹ovra› en in senn material.

Politica da medias

Sin il sectur ‹communicaziun ed infurmaziun› s’occupa l’UNESCO dals problems da la societad d’infurmaziun. Ella s’engascha per la libertad da pressa e l’access ad infurmaziuns, tranter auter cun intermediar en pajais en svilup cumpetenza da medias, furmar schurnalists e gidar a sviluppar staziuns da radio resp. agenturas da novitads.

Sut il num EOLSS (Encyclopedia of Life Support Systems) tgira l’UNESCO ina vasta enciclopedia scientifica ch’è accessibla online.^[2]

Istorgia

Origin

1967: translocaziun dal tempel dad Abu Simbel sut il protectorat da l’UNESCO

Sco organisaziun antecessura da l’UNESCO vala l’Institut International de Coopération Intellectuelle (IICI) ch’era associà a la Societad da las naziuns e ch’ha cumenzà cun sia lavur il schaner 1926 a Paris.^[3] L’IICI da sia vart era vegnì installà, perquai che la Commission International de Coopération Intellectuelle (CICI) dal 1922, che consistiva da quattordesch commembers – tranter auter Albert Einstein, Henri Bergson, Marie Curie e Gonzague de Reynold – valeva sco pauc efficazia. Perquai è vegnì creà l’IICI sco organ executiv da la CICI; la Frantscha ha mess a disposiziun la gronda part dal persunal e surpiglia 80 % dals custs da l’institut. Las incumbensas principalas da l’IICI eran dumondas dal dretg d’autur e da la proprietad intellectuala, da translaziun, da la statistica sin il champ da la cultura e dal ‹discharmament moral›. L’IICI dueva pia agir a moda cumplementara a la Societad da las naziuns; entant che quest’ultima era engaschada en il mantegniment da la pasch tras mesiras politicas sco il discharmament e la pacificaziun, dueva l’IICI rinforzar la prontadad dals pievels per la pasch tras mesiras d’educaziun e da cultura.

Dapi il 1942 ha il minister da l’educaziun britannic Lord Butler manà a Londra discurs cun collegas d’uffizi dad otg regenzas d’exil europeicas. La finamira era da restabilir en l’Europa la furmaziun e la cultura suenter la fin da la Segunda Guerra mundiala. L’Uniun sovietica ha refusà explicitamain da sa participar a las contractivas. Planisads eran oriundamain contracts bilaterals tranter ils singuls stadis. Suenter ch’ins aveva però decidì la fundaziun da las Naziuns unidas, ha il circul enturn Butler cumenzà la primavaira 1944 a sviluppar ina structura sumeglianta per l’educaziun e cultura sut il tetg da l’ONU da pli tard cun sedia a Londra. In emprim sboz per ina constituziun da l’UNESCO datescha da l’avrigl 1944. A partir da quel mument èn er ils Stadis Unids sa participads a las deliberaziuns. Ils participants europeics speravan ch’i dettia in sustegn finanzial da vart dals Stadis Unids per il temp suenter la guerra. Da vart da l’America han ins vulì duvrar l’UNESCO per furmar in’Europa democratica tenor ils agens plans.^[4]

A partir da l’avrigl 1945 èsi vegnì tar differenzas d’opiniuns tranter la nova regenza franzosa sut Charles de Gaulle ed ils ulteriurs participants da la runda da cussegliaziun. La vart franzosa vuleva che l’UNESCO sa basia sin lur atgna concepziun da cultura tenor la Revoluziun franzosa. A partir dal november 1945, suenter ina midada da la regenza da vart britannica, èn sa participads delegads cun relativamain pauc experientscha a las tractativas; en questa fasa èsi reussì als Franzos da fixar Paris sco sedia futura da l’UNESCO. Tematicamain è la discussiun s’averta da quest temp er als champs da la scienza e da la collavuraziun internaziunala.

Directurs generals da l’UNESCO

Audrey Azoulay, Frantscha (2017-fin oz)
Irina Bokova, Bulgaria (2009–2017)
Kōichirō Matsuura, Giapun (1999–2009)
Federico Mayor Zaragoza, Spagna (1987–1999)
Amadou-Mahtar M'Bow, Senegal (1974–1987)
René Maheu, Frantscha (1961–1974)
Vittorino Veronese, Italia (1958–1961)
Luther Evans, Stadis Unids (1953–1958)
John Wilkinson Taylor, Stadis Unids (1952–1953)
Jaime Torres Bodet, Mexico (1948–1952)
Julian Huxley, Reginavel Unì (1946–1948)

Structura d’organisaziun da l’UNESCO

Ils organs da l’UNESCO furman la conferenza generala, il cussegl executiv ed il secretariat che vegn manà d’in directur general.

Conferenza generala

La conferenza generala furma l’organ da decisiun e da controlla suprem da l’UNESCO. Dapi il 1954 sa scuntra ella mintga dus onns ad ina dieta ordinaria. En la conferenza generala vala il princip ‹in stadi – ina vusch›, ina regla che vegn er applitgada en autras organisaziun spezialisadas sco er en l’Assamblea generala da las Naziuns unidas.

La conferenza generala decida davart las finamiras e las lingias directivas generalas da la lavur da l’organisaziun; basa da discussiun furman ils programs che vegnan preparads tras il cussegl executiv.

Ultra da quai convochescha ella conferenzas internaziunalas, approvescha las cunvegnas statalas e tracta ils rapports dals stadis commembers; en quels sto vegnir dà pled e fatg areguard las mesiras ch’èn vegnidas prendidas per realisar las cunvegnas e recumandaziuns.

La conferenza generala elegia er ils commembers dal cussegl executiv (mintgamai per in temp d’uffizi da quatter onns). Dapi il 1995 consista quel da 58 commembers; per ordinari sa scuntran quels duas giadas l’onn.

Cussegl executiv

Il cussegl executiv furma la colliaziun tranter la conferenza generala ed il secretariat. El è responsabel per la preparaziun da l’urden dal di da la conferenza generala, per examinar il program da lavur ed il plan da finanziaziun correspundent sco er per survegliar il program da lavur ch’è vegnì deliberà dal secretariat.

Areguard la cumposiziun dal cussegl executiv sa lascha constatar en il decurs dals ultims 50 onns ina statalisaziun creschenta. Fin il 1954 valevan ils commembers sco persunas privatas, elegidas sco represchentants da la vita spiertala che duevan agir per incumbensa da la conferenza generala. Tenor ina proposta dals Stadis Unids e dal Reginavel Unì na valan ils represchentants betg pli sco independents, mabain a medem temp sco politichers che represchentan ils stadis, dals quals els derivan. Dapi il 1976 pon las regenzas ultra da quai revocar lur represchentants avant la fin dal temp d’uffizi da quatter onns e laschar remplazzar quels independentamain da lur consentiment. Elegidas vegnan tenor artitgel V alin. 2 da la constituziun da l’UNESCO persunas che disponan da l’experientscha e da las abilitads ch’èn necessarias per ademplir las obligaziuns administrativas ed executivas dal cussegl.

Secretariat

Il secretariat è sutdividì en pliras partiziuns. A la sedia principala a Paris lavuran da preschent radund 2100 collavuraturs or da 170 naziuns. Ulteriurs 700 collavuraturs èn activs sin ils 65 posts exteriurs en tut il mund.

Il secretariat vegn manà d’in directur general. Quel vegn elegì, sin proposta dal cussegl executiv, da la conferenza generala per ina perioda d’uffizi da quatter onns. Il directur sa participescha a las sesidas da la conferenza generala, dal cussegl executiv e da las cumissiuns, ma senza dretg da vuschar, ed elavura rapports davart l’activitad da l’organisaziun.

Cumissiuns naziunalas

Tar las cumissiuns naziunalas da l’UNESCO na sa tracti betg d’organs da l’UNESCO, mabain da posts naziunals da mintga stadi commember. Quellas eran gia previsas en questa furma en la constituziun da l’UNESCO e duain «metter en colliaziun cun la lavur da l’UNESCO las instanzas decisivas che sa fatschentan cun dumondas da l’educaziun, da la scienza e da la cultura». Cumissiuns naziunalas existan en tut ils stadis commembers.

Instituziuns, iniziativas e programs da promoziun

Confurm als accents tematics enconuscha l’UNESCO divers programs che stattan en connex cun l’alfabetisaziun e l’emprender per vita duranta. In segund accent furman ils dis mundials da la filosofia, dal cudesch, da la poesia, da la musica, dal svilup cultural e.a. Grond’attenziun vegn deditgada a l’ierta culturala e natirala (patrimoni mundial, patrimoni da documents mundial, bains culturals immaterials e.a.). Daspera tgira l’UNESCO differentas instituziuns e programs che sa fatschentan cun l’idrologia e l’oceanografia sco er cun ils reservats da biosfera.

Annotaziuns

↑ Deutsche UNESCO-Kommission e.V., Ziele des Bioethik-Programms
↑ eolss.net.
↑ Areguard l’IICI cf. Christine Manigand: Elites et coopération culturelle internationale dans le cadre de la Société des Nations. En: Marta Petricioli und Donatella Cherubini (ed.): Pour la paix ein Europe. Institutions et société civil dans l’entre-deux-guerres. P.I.E. Peter Lang, Brüssel e.a. 2007, ISBN 978-90-5201-364-0 (L’Europe et les Europes – 19e et 20e siècles, tom 7), p. 57–71.
↑ Corinne A. Pernet (2014): Twists, Turns and Dead Alleys: The League of Nations and Intellectual Cooperation in Times of War. En: Journal Of Modern European History 12, nr. 3, p. 342–358.

Litteratura

Klaus Hüfner, Wolfgang Reuther (ed.): UNESCO-Handbuch. 2. ed. Uno-Verlag, Bonn 2005, ISBN 3-923904-60-6.
Philipp Winkler: Standard-setting in der UNESCO. En: NVwZ-Extra 38 (12), p. 1–6 (PDF; 105 kB).

Colliaziuns

Commons: UNESCO – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

Pagina d’internet da l’UNESCO
Contract da fundaziun da l’UNESCO
- en las versiuns autenticas englais e franzos
- en la versiun tudestga (Svizra)
Cumissiun naziunala svizra per l’UNESCO

[1] Deutsche UNESCO-Kommission e.V., Ziele des Bioethik-Programms

[2] ss.net.

[3] Areguard l’IICI cf. Christine Manigand: Elites et coopération culturelle internationale dans le cadre de la Société des Nations. En: Marta Petricioli und Donatella Cherubini (ed.): Pour la paix ein Europe. Institutions et société civil dans l’entre-deux-guerres. P.I.E. Peter Lang, Brüssel e.a. 2007, ISBN 978-90-5201-364-0 (L’Europe et les Europes – 19e et 20e siècles, tom 7), p. 57–71.

[4] Corinne A. Pernet (2014): Twists, Turns and Dead Alleys: The League of Nations and Intellectual Cooperation in Times of War. En: Journal Of Modern European History 12, nr. 3, p. 342–358.

[1]

[2]

[3]

[4]