Woodrow Wilson
Prezydent Woodrow Wilson (1914) | |
Pełne imię i nazwisko |
Thomas Woodrow Wilson |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
28 grudnia 1856 |
Data i miejsce śmierci |
3 lutego 1924 |
28. prezydent Stanów Zjednoczonych | |
Okres |
od 4 marca 1913 |
Przynależność polityczna | |
Pierwsza dama | |
Wiceprezydent | |
Poprzednik | |
Następca | |
Gubernator New Jersey | |
Okres |
od 17 stycznia 1911 |
Poprzednik | |
Następca | |
Odznaczenia | |
Thomas Woodrow Wilson (ur. 28 grudnia[a] 1856 w Staunton, zm. 3 lutego 1924 w Waszyngtonie) – dwudziesty ósmy prezydent Stanów Zjednoczonych (1913–1921).
Dzieciństwo i młodość
[edytuj | edytuj kod]Według dokumentacji, Thomas Woodrow Wilson urodził się 28 grudnia 1856 w Staunton[1], jednak egzemplarz Nowego Testamentu, w którym rodzina notowała ważne dane, twierdzi że przyszedł na świat trzy dni po Bożym Narodzeniu o 12 i 3/4, więc od trzech kwadransów był już 29 grudnia[2]. Jego rodzicami byli Joseph Ruggles Wilson i Jessie Janet Woodrow[1]. Ojciec przyszłego prezydenta był nauczycielem, a następnie pastorem prezbiteriańskim, natomiast matka była córką pastora[1]. Początkowo Wilsonowie mieszkali w Georgii, a następnie przenieśli się do Columbii[3]. W 1873 rozpoczął edukację w Davidson College w Piedmont, a dwa lata później w College of New Jersey w Princeton[3]. W czerwcu 1879 ukończył naukę w Princeton, a w październiku rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Wirginii[3]. Ze względu na słaby stan zdrowia przerwał naukę, dokończył ją zaocznie i uzyskał dyplom 30 czerwca 1881[3].
Kariera naukowa
[edytuj | edytuj kod]Praktykując prawo w Atlancie, w 1883 Wilson postanowił rozpocząć studia podyplomowe na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa, które zwieńczył doktoratem w 1886[3]. Rok wcześniej opublikował dysertację „Kongresowy rząd” (Congressional Government), w której postulował wprowadzenie brytyjskiego systemu parlamentarnego, który desygnuje premiera[3]. Uważał także, że urząd prezydenta pełni jedynie rolę reprezentacyjną[3]. W latach 1885–1888 wykładał prawo konstytucyjne na Bryn Mawr College, a w latach 1888–1890 na Uniwersytecie Wesleyańskim w Middletown[4]. W 1890 otrzymał profesurę w College of New Jersey (w 1896 przemianowanym na uniwersytet) i wykładał tam przez 12 lat, trzykrotnie odmawiając posady rektora Uniwersytetu Wirginii[4]. W 1902 został rektorem w Princeton i pełnił tę funkcję do 1910[4].
Kariera polityczna
[edytuj | edytuj kod]Po rezygnacji z funkcji rektora Wilson zainteresował się polityką i zaczął działać w Partii Demokratycznej[5]. Już w 1908 był przymierzany do nominacji prezydenckiej, ale przegrał wówczas z Williamem Bryanem[5]. W czasie prezydentury Tafta krytykował działania rządu republikańskiego, zwłaszcza za protekcjonistyczne taryfy celne[5]. W 1910 wystartował w wyborach na gubernatora New Jersey i wybory wygrał ze znaczną różnicą głosów[5]. Funkcję tę pełnił od stycznia 1911 do marca 1913[5].
Ponieważ miał wysokie poparcie społeczne, Wilson stał się naturalnym kandydatem w wyborach prezydenckich w 1912 roku[6]. Jego głównym rywalem był spiker Izby Reprezentantów, Champ Clark[6]. Na konwencji demokratów, która odbyła się na przełomie czerwca i lipca 1912 w Baltimore, przez 29 głosowań pierwsze miejsce zajmował Clark, nie uzyskując jednak wymaganej większości[6]. Od 30. głosowania zaczął wygrywać Wilson, któremu ostatecznie udało się osiągnąć wymaganą większość do uzyskania nominacji w 46. głosowaniu[6]. Kandydatem na wiceprezydenta został Thomas Marshall[6]. Jego głównymi rywalami byli: urzędujący prezydent William Taft z Partii Republikańskiej i były prezydent Theodore Roosevelt z Partii Postępowej[6]. W wyborach powszechnych Wilson uzyskał ponad 6 milionów głosów i zwyciężył w głosowaniu elektorskim, uzyskując 435 głosów, wobec 88 głosów dla Roosevelta i 8 dla Tafta[7]. Wilson został zaprzysiężony 4 marca 1913 przez prezesa Sądu Najwyższego Edwarda White’a[7].
Prezydentura
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza kadencja 1913-17
[edytuj | edytuj kod]Jeszcze w czasie kampanii wyborczej Wilson opracował program zwany Nową Wolnością, który zaczął realizować po przeprowadzce do Białego Domu[8]. Początkowo postanowił zmniejszyć protekcjonistyczne taryfy celne i w tym celu przedłożył ustawę redukującą stawki średnio o ponad 10%[9]. Ustawę uchwalono 8 maja 1913[8]. Pół roku później Wilson podpisał ustawę Underwooda–Simmonsa, która jeszcze bardziej zredukowała taryfy celne[9]. Aby skompensować zmniejszone wpływy do budżetu, prezydent podwyższył podatki[9]. W ramach reform postanowił także uregulować system banków, działających bez kontroli władz[9]. Mimo sprzeciwu konserwatystów, 23 grudnia 1913 powołał centralny bank amerykański – System Rezerwy Federalnej – sprawujący nadzór nad bankami, regulujący politykę monetarną i określający stopy procentowe[9]. Ponadto Wilson chciał wzmocnienia antymonopolowej ustawy Shermana, przez co forsował projekty zakładające pociąganie do odpowiedzialności karnej przedstawicieli korporacji za przestępstwa firm[10]. Oprócz tego projekty zakładały wypłaty odszkodowań przez korporacje mniejszym firmom, które poniosły straty w wyniku działań monopolistycznych[10].
13 maja 1912 roku weszła w życie XVII poprawka do Konstytucji, która zmieniała istniejący system wyborów do Senatu[10]. Dotychczasowe przepisy zakładały wybory przez legislatury stanowe, natomiast poprawka wprowadziła wybory powszechne w poszczególnych stanach[10]. 12 stanów odrzuciło poprawkę, lecz 36 pozostałych ją poparło (ostatnim był Connecticut 8 kwietnia 1913), dzięki czemu poprawka weszła w życie 31 maja[10].
W dziedzinie polityki zagranicznej Wilson często uciekał się do interwencji zbrojnych, by chronić interesy amerykańskie[10]. Gdy w 1914 roku wybory prezydenckie na Dominikanie wygrał Juan Isidro Jimenes, Wilson zażądał od niego podpisania układu, przedłużającego ściąganie opłat celnych[11]. Jimenes odrzucił żądania, a dwa lata później wybuchł bunt przeciw niemu, który został wsparty militarnie przez Stany Zjednoczone[11]. Po zajęciu kilku głównych miast Jimenes ustąpił, lecz jego następca także odmówił podpisania układu[11]. W wyniku takiego działania Wilson ustanowił rząd okupacyjny, na czele którego stanął Harry Shepard Knapp (29 listopada 1916)[11]. Wojskowa okupacja kraju trwała przez sześć lat[11].
Podobny traktat rząd amerykański chciał podpisać z Haiti[11]. W lipcu 1914 zaproponował traktat zakładający kontrolę amerykańską nad systemem celnym jako spłatę zaciągniętych długów[11]. Rząd haitański zagroził wycofaniem koncesji amerykańskim przedsiębiorstwom kolejowym, natomiast kraje europejskie naciskały na Haiti, by spłaciło zobowiązania finansowe[11]. Wywołało to chaos w kraju, w wyniku którego Stany Zjednoczone zagroziły zbrojną okupacją kraju[11]. Pod koniec trwania negocjacji doszło do przewrotu i władzę w Haiti przejął Jean Vilbrun Guillaume Sam, który zerwał rokowania z rządem amerykańskim[12]. W lipcu 1915 doszło do kolejnej rewolty, czego efektem było rozstrzelanie 167 więźniów politycznych przez Sama, a następnie zabójstwo samego dyktatora[12]. W tym samym czasie do Port-au-Prince przybyły wojska amerykańskie, które rozpoczęły interwencję zbrojną, a na czele rządu tymczasowego stanął amerykański admirał[12]. Ponieważ mieszkańcy Haiti stanowczo sprzeciwiali się okupacji, Stany Zjednoczone postanowiły wybrać proamerykańskiego polityka i wylansować go na prezydenta[12]. Takim politykiem był Philippe Sudré Dartiguenave, który został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na prezydenta 12 sierpnia 1915[12]. Początkowo sprzeciwił się on podpisaniu układu haitańsko-amerykańskiego, ale po drobnych ustępstwach ze strony Departamentu Stanu uległ naciskom i podpisał traktat 16 września 1916[12]. Stany Zjednoczone tłumaczyły swoje postępowanie w państwach środkowoamerykańskich chęcią zapewnienia stabilizacji i respektowania zasad demokracji[12]. W rzeczywistości wprowadzano uległych, proamerykańskich dyktatorów w miejsce opornych, nacjonalistycznych[12].
Tuż przed objęciem prezydentury przez Wilsona doszło do przewrotu w Meksyku, w wyniku którego generał Victoriano Huerta obalił i zamordował prezydenta Francisca Maderę i został nowym przywódcą kraju[13]. Wilson odmówił uznania Huerty, uważając go za dyktatora przejmującego władzę bezprawnie[13]. Większość krajów europejskich oraz Cesarstwo Wielkiej Japonii szybko uznały nowy rząd meksykański[13]. W listopadzie 1913 Wilson domagał się dymisji Huerty i angażował się w ruch opozycyjny wobec niego[14]. Cztery miesiące później zniósł embargo na dostawy broni i zaczął ją dostarczać opozycjonistom: Francisco Villi i Venustianowi Carranzie[14]. Gdy w lipcu 1914 doszło do incydentu w Tampico, prezydent był zdecydowany na zbrojną interwencję w Meksyku[15]. Poinformował o tym publicznie w przemówieniu w Kongresie 20 kwietnia 1914[15]. Dwa dni później legislatywa wyraziła na to zgodę[15]. Interwencji militarnej sprzeciwiała się nawet opozycja meksykańska, jednak Wilson był zdecydowany ją przeprowadzić[16]. W krótkim czasie zajął Veracruz by odciąć Huertę od dostaw broni[16]. Wkrótce potem mediację zaoferowały Argentyna, Brazylia i Chile[16]. Rokowania pokojowe odbywały się w Niagara Falls, lecz na warunki nie zgodził się lider opozycji, Venustiano Carranza[16]. Wobec takiego obrotu spraw Huerta złożył urząd i uciekł do Hiszpanii, natomiast jego miejsce zajął Carranza[16]. Do października 1915 Stany Zjednoczone uznały rząd w Meksyku, lecz nie powstrzymało to wybuchów dalszych rebelii: na północy powstanie wzniecił Villa, a na południu Emiliano Zapata[16]. Wiosną 1916 Wilson wysłał wojsko, mając na celu wygaszenie rebelii, co spotkało się ze zdecydowanym sprzeciwem społeczeństwa meksykańskiego[16]. Aby uniknąć otwartej wojny, Wilson i Carranza podjęli próbę porozumienia i, idąc na ustępstwa, rząd amerykański wycofał żołnierzy z kraju na początku 1917[17].
Stany Zjednoczone ingerowały także w politykę wewnętrzną w Kostaryce, Hondurasie i Gwatemali[17]. Wilson, mimo wielokrotnych zapewnień, że jest przeciwny ekspansji terytorialnej, polityce grubej pałki i dyplomacji dolarowej, często posuwał się do interwencji zbrojnych w celu ulokowania proamerykańskiego przywódcy w krajach Ameryki Łacińskiej[17].
W czasie trwania pierwszej kadencji Wilsona w Europie wybuchła I wojna światowa[18]. 7 grudnia 1914 prezydent USA ogłosił deklarację neutralności i zaoferował mediację między skonfliktowanymi stronami[18]. Amerykańskie koncerny zbrojeniowe rozpoczęły wówczas sprzedaż broni na wielką skalę państwom trójporozumienia[19]. Gdy w lutym 1915 Cesarstwo Niemieckie ogłosiło strefę wojny wokół Wysp Brytyjskich i zagroziło zatapianiem okrętów państw neutralnych, Wilson uznał to za złamanie traktatów międzynarodowych[19]. Gdy 7 maja niemiecka łódź podwodna zatopiła statek pasażerski „RMS Lusitania”, na którym znajdowało się ponad 100 amerykańskich obywateli, nastroje prowojenne w USA znacznie się nasiliły[20]. Mimo to Wilson wstrzymywał się od przystąpienia do wojny i z hasłem „On trzymał nas z dala od wojny” wystartował w wyborach prezydenckich w 1916[21]. Na czerwcowej konwencji demokratów w Saint Louis uzyskał nominację poprzez aklamację[7]. W wyborach powszechnych zdobył przeszło 9 milionów głosów, czyli ponad pół miliona więcej niż jego republikański kontrkandydat Charles Evans Hughes[7]. W głosowaniu Kolegium Elektorów zdobył 277 głosów wobec 254 dla Evansa[7].
Druga kadencja 1917-21
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec 1916 sytuacja wojsk Ententy znacznie się pogorszyła, co wznowiło naciski na Stany Zjednoczone, by przystąpiły do wojny[21]. Wilson usiłował jeszcze mediować, by doprowadzić do pokoju bez zwycięstwa żadnej ze stron[21]. 1 lutego II Rzesza ogłosiła, że będzie zatapiać każdy okręt wokół Wielkiej Brytanii, Republiki Francuskiej i Królestwa Włoch[21]. Dwa dni później prezydent zerwał stosunki dyplomatyczne z Niemcami, odwołując ambasadora Jamesa Gerarda[21]. Okoliczności związane z depeszą Zimmermanna sprawiły, że społeczeństwo amerykańskie także chciało, by kraj dołączył do państw trójporozumienia[22]. Wobec tego 2 kwietnia 1917 Wilson wygłosił przed Kongresem przemówienie zalecające wypowiedzenie wojny Cesarstwu Niemieckiemu[22]. Izba Reprezentantów przegłosowała wniosek stosunkiem 373:50, a Senat 82:6[22]. 7 grudnia Wilson wypowiedział wojnę także Austro-Węgrom, a następnie zerwał stosunki dyplomatyczne z Imperium Osmańskim[22]. Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny jako państwo stowarzyszone, a nie jako sojusznik Ententy[23]. Jednocześnie Kongres zgodził się na udzielenie kredytów wojennych o łącznej wartości 7 miliardów dolarów[23]. Amerykanie niezwłocznie przystąpili do ofensywy przeciwko niemieckim okrętom podwodnym, wysyłając flotę niszczycieli[23]. Dodatkowo US Navy rozmieściła 60–70 tysięcy min morskich, eskortowała statki handlowe i wojskowe na Oceanie Atlantyckim oraz wspomogła blokadę morską II Rzeszy[23]. Początkowo Wilson opowiadał się za połączonymi siłami zbrojnymi USA i Ententy, na czele których stanąłby generał Ferdinand Foch[24]. Decyzji tej przeciwny był dowódca wojsk amerykańskich John Pershing, który wymusił na rządzie amerykańskim zmianę decyzji – front europejski pozostał pod dowództwem Focha, natomiast armią amerykańską pokierował Pershing[24].
8 stycznia 1918 w orędziu do Kongresu przedstawił program pokojowy, nazwany czternastoma punktami Wilsona[24]. W połowie 1918 Cesarstwo Niemieckie wiedziało, że stoi na straconej pozycji, zwłaszcza wobec jesiennej kapitulacji sojuszników trójprzymierza: Bułgarii i Imperium Osmańskiego[24]. Austro-Węgry wyszły z propozycją rozmów pokojowych, jednak państwa trójporozumienia odrzuciły tę propozycję[24]. Dopiero gdy do rozmów pokojowych dołączyli Niemcy i opracowali plan rozejmu bazujący na czternastu punktach Wilsona, państwa Ententy zgodziły się na rokowania[24]. Głównymi założeniami czternastu punktów były: jawna dyplomacja bez tajnych porozumień, wolność żeglugi w czasie pokoju i w stanie wojny, likwidacja barier handlowych na arenie międzynarodowej, redukcja zbrojeń do minimum wymaganego bezpieczeństwem wewnętrznym i dostosowanie roszczeń kolonialnych do interesów narodowych[24]. Pozostałe osiem punktów dotyczyło konkretnych problemów terytorialnych w Europie i Azji[24]. Program był szeroko propagowany w Stanach Zjednoczonych, a także Europie[25]. Mimo że Wielka Brytania i Francja miały zastrzeżenia do niektórych punktów, był on uważany za program państw sprzymierzonych[25]. Gdy w 1918 kraje trójprzymierza zrozumiały, że nie wygrają wojny, II Rzesza i Austro-Węgry zwróciły się do Wilsona o rokowania pokojowe[25]. Prezydent zażądał od Austro-Węgier autonomii dla tamtejszych narodów, a od Niemiec abdykacji cesarza[25]. 12 października Cesarstwo Niemieckie przyjęło warunki pokoju na podstawie czternastu punktów, a następnie zaakceptowały to państwa europejskie[25]. Austro-Węgry podpisały rozejm 3 listopada, a sześć dni później nastąpiła abdykacja Wilhelma II[25]. 11 listopada rozejm podpisała II Rzesza[26]. W Stanach Zjednoczonych polityka Wilsona była ostro atakowana przez Theodore’a Roosevelta i Henry’ego Cabota Lodge’a[26]. Już wówczas prezydent planował osobiście pojawić się na konferencji pokojowej w Paryżu[26]. Oprócz niego w skład delegacji weszli: sekretarz stanu Robert Lansing, doradca prezydencki pułkownik Edward House, członek Najwyższej Rady Wojennej generał Tasker Bliss i dyplomata Henry White[26].
13 grudnia 1918 Wilson, wraz z delegacją, wyjechał do Europy i odwiedził różne miasta państw trójporozumienia[27]. Pierwsze posiedzenie konferencji paryskiej odbyło się 18 stycznia[27]. Głównymi politykami biorącymi udział w rozmowach byli: prezydent Woodrow Wilson, premier Wielkiej Brytanii David Lloyd George, premier Republiki Francuskiej Georges Clemenceau, premier Królestwa Włoch Vittorio Orlando i genrō Cesarstwa Japonii Kinmochi Saionji[27]. 25 stycznia, na życzenie Wilsona, postanowiono o utworzeniu Ligi Narodów[28]. Decyzją obradujących państw powołano komisję, która miała opracować statut nowej organizacji, a przewodniczącym komisji został prezydent Stanów Zjednoczonych[28]. W ciągu dziesięciu dni pracy powstał dokument określający organizację i zakres działań Ligi Narodów, który przyjęto na posiedzeniu plenarnym konferencji 4 lutego 1919[28]. Wkrótce potem Wilson wrócił do kraju, gdzie zaprosił na konsultacje do Białego Domu członków komisji spraw zagranicznych Senatu i Izby Reprezentantów[28]. Spotkanie odbyło się 26 lutego i prezydentowi nie udało się przekonać kongresmenów do propozycji Ligi Narodów[28]. Tydzień później, na sesji Kongresu, senator Henry Cabot Lodge przedłożył oświadczenie podpisane przez 37 senatorów republikańskich, w którym postulował odrzucenie paktu Ligi[28]. Był to wyraźny sygnał opozycji w Senacie wobec Wilsona[29].
Następnie prezydent ponownie wyjechał do Paryża, by omawiać warunki traktatu pokojowego z Niemcami i wznowić działanie komisji ds. Ligi Narodów[29]. Idąc za radą swoich doradców, wprowadził poprawki mające złagodzić krajową opozycję i nowy dokument uchwalono 28 kwietnia[29]. Wielka Brytania nie sprzeciwiała się woli Stanów Zjednoczonych, jednak Francja stawiała zaporowe warunki ws. traktatu pokojowego[29]. Premier Clemenceau żądał maksymalnego osłabienia Niemiec i wysokich reparacji wojennych, by zabezpieczyć swój kraj przed ewentualną przyszłą agresją[30]. Wilson, nie chcąc się zgodzić na proponowane warunki, zagroził zerwaniem rozmów[30]. Ostatecznie oba kraje porozumiały się: Francja zgodziła się oddać Niemcom Nadrenię, lecz miała ona zostać strefą zdemilitaryzowaną i okupowaną przez wojska sprzymierzone przez 15 lat[30]. Ponadto USA i Wielka Brytania miały obiecać pomoc Francji w razie inwazji[30]. W 1921 Komisja Odszkodowań ustaliła kwotę reparacji wojennych na 33 miliardy dolarów, z czego Niemcy spłaciły około 4 miliardy[30]. Wilson ustąpił także premierowi Lloydowi George’owi w kwestii niemieckich kolonii, które według ustaleń miały przejść w zarząd krajów, które uzyskają mandat Ligi Narodów[30]. Prezydent uległ także w sporach z Włochami i Japonią[31]. Opracowany traktat wersalski został przedstawiony do podpisu Niemcom 7 maja 1919[31]. Niemcy, po początkowych ostrych sprzeciwach, przyjęli porozumienie 23 czerwca, a pięć dni później je podpisali[31].
W Stanach Zjednoczonych opozycja wobec Ligi Narodów była nadal duża[32]. Przewodzący republikanom, senator Henry Cabot Lodge, przy wsparciu finansowym Henry’ego Fricka i Andrew Mellona, powołał Ligę na rzecz Zachowania Niepodległości Ameryki[32]. Licząc na szerokie poparcie w społeczeństwie, 10 lipca 1919 roku Wilson przedstawił w Senacie traktat wersalski[32]. Ponieważ Cabot Lodge przewodniczył senackiej komisji spraw zagranicznych, w jej skład powołał głównie przeciwników Ligi Narodów[33]. Były sekretarz stanu Philander C. Knox postulował rozdzielenie głosowań nad traktatem i nad Ligą, jednak odrzucono tę propozycję[33]. Cabot Lodge, aby zwalczyć projekt Ligi Narodów, postanowił nie zgłaszać do niej poprawek, ale zastrzeżenia, które Wilson mógłby od razu zaakceptować bez konieczności konsultacji z innymi sygnatariuszami[33]. Liczył, że dzięki takiej taktyce zmusi prezydenta do kapitulacji i obarczy go winą za fiasko ratyfikacji[33]. Tymczasem sytuacja społeczno-ekonomiczna kraju się pogarszała i społeczeństwo było coraz mniej zainteresowane udziałem USA w Lidze[34]. W Senacie silna opozycja republikańska liczyła 49 głosów, a krucho popierająca prezydenta koalicja demokratyczna 47[34]. Wobec dalszych oporów senatorów Wilson postanowił odwołać się do narodu[35]. We wrześniu podróżował po kraju, wygłaszając 40 przemówień w 29 miastach i agitując za traktatem i Ligą[35]. Z powodu złego stanu zdrowia przerwał podróż i powrócił do Waszyngtonu[35]. Tam jego stan jeszcze się pogorszył i na ponad pół roku wyłączył go z życia publicznego[35]. Mimo to pozostawał w pełni władz umysłowych i, gdy Robert Lansing zwołał posiedzenie gabinetu z własnej inicjatywy, prezydent go zdymisjonował[35]. 10 września Senat przedstawił 14 poprawek do projektów prezydenckich, lecz Wilson był im przeciwny, choć nie wykluczał kompromisu[36]. W głosowaniu w Senacie odrzucono zarówno podstawowy wniosek o ratyfikację, jak i projekt kompromisowy[37]. Na grudniowej sesji Kongresu republikanie i demokraci podjęli wspólną inicjatywę opracowania kolejnej kompromisowej rezolucji, lecz zakończyła się ona fiaskiem[37]. Mimo namów ze strony Herberta Hoovera, Williama Tafta i Williama Bryana, Wilson nadal był przeciwny kompromisom i postanowił znów odwołać się do narodu[37]. Projekty ponownie trafiły do komisji spraw zagranicznych, która 10 lutego 1920 roku przedłożyła izbie wyższej kolejne piętnaście zastrzeżeń[37]. Prezydent stanowczo nie zgodził się na poprawki Cabota Lodge’a i nakłaniał Senat do ich odrzucenia[37]. Do ostatecznego głosowania w Senacie doszło 19 marca[38]. Za ratyfikacją głosowało 49 senatorów, a 35 było przeciw, co oznaczało, że do przyjęcia zabrakło 7 głosów[38].
Projekt traktatu wersalskiego, na wniosek Cabota Lodge’a, odesłano prezydentowi[38]. Wobec jego odrzucenia Stany Zjednoczone formalnie pozostawały w stanie wojny z II Rzeszą i Austro-Węgrami[38]. 21 maja połączone izby Kongresu podjęły uchwałę o zakończeniu wojny, jednak prezydent odmówił podpisania rezolucji, w odwecie za odrzucenie traktatu wersalskiego i paktu Ligi Narodów[38].
Wobec rewolucji lutowej i październikowej w 1917 obalono carat w Rosji i utworzono Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republikę Radziecką[39]. Władze nowego państwa zapowiedziały wycofanie się z I wojny światowej i odmowę spłacania długów wojennych, co spotkało się ze sprzeciwem Stanów Zjednoczonych[39]. W lipcu 1918 Wilson, po naradzie gabinetowej, zdecydował się na interwencję w Rosji, podając jako pretekst zagrożenie od strony Syberii[39]. Miesiąc później oficjalnie ogłoszono deklarację o interwencji antyradzieckiej, a sekretarz stanu wygłosił memorandum o ochronie carskiej armii kontrrewolucyjnej[39]. Prezydent wysłał do Archangielska wojska amerykańskie, brytyjskie i francuskie na krążowniku USS Olympia[40]. Łącznie stacjonowało tam około 40 tysięcy żołnierzy[40]. Ponadto siły amerykańskie zostały przerzucone z Manili do Władywostoku, a wkrótce potem dotarł tam oddział z Kalifornii[40]. Korpusem syberyjskim dowodził generał William Graves[40].
Za prezydentury Wilsona Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne z II Rzeczpospolitą, która w 1918 odzyskała niepodległość[38]. 16 kwietnia prezydent mianował Hugh Gibsona pierwszym posłem pełnomocnym w Polsce[38]. W dziedzinie polityki wewnętrznej, na przełomie 1919 i 1920 roku prokurator generalny Alexander Palmer siłowo rozpędzał strajki robotników protestujących przeciwko złej sytuacji gospodarczej[40]. Organizował także obławy na osoby o sympatiach socjalistycznych i komunistycznych[40]. 26 sierpnia 1920 rząd amerykański ratyfikował 19. poprawkę do Konstytucji, która dawała prawo głosu kobietom[40].
W 1919 Wilson został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla „za powołanie Ligi Narodów”[41].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Woodrow Wilson poślubił Ellen Louise Axson w czerwcu 1885[4]. Mieli razem troje dzieci[4]. Po śmierci pierwszej żony, 6 sierpnia 1914, Wilson ożenił się powtórnie[4]. Drugi związek zawarł z wdową Edith Bolling Galt, 18 grudnia 1915[4].
Po zakończeniu prezydentury Wilson nie udzielał się publicznie[42] i zamieszkał w Waszyngtonie. 25 września 1919, w czasie podróży po kraju, Wilson doznał wylewu[35]. 2 października, po powrocie do Waszyngtonu, nastąpił drugi udar, który spowodował częściowy paraliż[35]. Przez następne siedem miesięcy pozostał w Białym Domu, nie uczestnicząc w życiu politycznym[35]. Zmarł 3 lutego 1924 roku[42]. Został pochowany w Katedrze Narodowej w Waszyngtonie[42].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Według rodzinnych kronik, 29 grudnia.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 559.
- ↑ Andrew Scott Berg: Wilson. Oświęcim: Napoleon V, 2017, s. 27. ISBN 978-83-7889-490-2.
- ↑ a b c d e f g Pastusiak 1999 ↓, s. 560.
- ↑ a b c d e f g Pastusiak 1999 ↓, s. 561.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 562.
- ↑ a b c d e f Pastusiak 1999 ↓, s. 563.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 564.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 565.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 566.
- ↑ a b c d e f Pastusiak 1999 ↓, s. 567.
- ↑ a b c d e f g h i Pastusiak 1999 ↓, s. 568.
- ↑ a b c d e f g h Pastusiak 1999 ↓, s. 569.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 571.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 572.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 573.
- ↑ a b c d e f g Pastusiak 1999 ↓, s. 574.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 575.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 577.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 578.
- ↑ Pastusiak 1999 ↓, s. 579.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 580.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 581.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 582.
- ↑ a b c d e f g h Pastusiak 1999 ↓, s. 583.
- ↑ a b c d e f Pastusiak 1999 ↓, s. 584.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 585.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 586.
- ↑ a b c d e f Pastusiak 1999 ↓, s. 587.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 588.
- ↑ a b c d e f Pastusiak 1999 ↓, s. 589.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 590.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 591.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 592.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 593.
- ↑ a b c d e f g h Pastusiak 1999 ↓, s. 863.
- ↑ Pastusiak 1999 ↓, s. 595.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 596.
- ↑ a b c d e f g Pastusiak 1999 ↓, s. 597.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 598.
- ↑ a b c d e f g Pastusiak 1999 ↓, s. 599.
- ↑ Woodrow Wilson. Nobel Prize. [dostęp 2017-11-26]. (ang.).
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 600.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Woodrow Wilson. Biały Dom. [dostęp 2017-11-25]. (ang.).
- ISNI: 0000000121430139
- VIAF: 89457467
- LCCN: n79046299
- GND: 118643401
- NDL: 00461151
- LIBRIS: c9pswv5w0qk4h95
- BnF: 119292736
- SUDOC: 027198111
- NLA: 36074477
- NKC: jn20000701973
- RSL: 7713933
- BNE: XX915118, XX5208686
- NTA: 069050996
- BIBSYS: 13034018, 90172590
- CiNii: DA0122067X
- Open Library: OL215627A, OL6395638A
- PLWABN: 9810598296505606
- NUKAT: n99012579
- J9U: 987007270065405171
- PTBNP: 231230
- LNB: 000173208
- NSK: 000032104
- CONOR: 106947171
- BNC: 000158505
- ΕΒΕ: 143516
- BLBNB: 000386709
- KRNLK: KAC201620997
- LIH: LNB:V*138559;=BR
- Woodrow Wilson
- Absolwenci Johns Hopkins University
- Absolwenci Uniwersytetu w Princeton
- Cudzoziemcy odznaczeni Orderem Orła Białego (II Rzeczpospolita)
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego
- Gubernatorzy New Jersey
- Kandydaci Partii Demokratycznej na prezydenta Stanów Zjednoczonych
- Nobliści – nagroda pokojowa
- Prezydenci Stanów Zjednoczonych
- Honorowi obywatele Rzymu
- Rektorzy uczelni
- Urodzeni w 1856
- Wykładowcy Bryn Mawr College
- Wykładowcy Uniwersytetu Wesleya
- Wykładowcy Uniwersytetu w Princeton
- Zmarli w 1924