Turka (obwód lwowski)
49°09′14″N 23°01′53″E/49,153889 23,031389
.jpg) Widok na Turkę | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Prawa miejskie |
1730 | ||||
| Burmistrz |
Hennadij Kohut | ||||
| Powierzchnia |
3,0 km² | ||||
| Wysokość |
565 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2019) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
380 3269 | ||||
| Kod pocztowy |
82500 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
(UA) BC | ||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  | |||||
| 49°09′14″N 23°01′53″E/49,153889 23,031389
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Turka (ukr. Турка; dawniej też Turka nad Stryjem) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, siedziba władz rejonu turczańskiego, nad Stryjem. Do 1939 Turka była miastem powiatowym w województwie lwowskim w Polsce. Turka jest oddalona o niespełna 13 km od granicy z Polską. Miejscowość tę dzieli od Lwowa blisko 105 km (ok. 45 km od Ustrzyk Dolnych).
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Istnieją różne wersje powstania nazwy miasta, ale najpowszechniejszą jest jej pochodzenie od wymarłych turów, które licznie przemierzały te tereny (w herbie miasta znajduje się tur).
Przywilejem wydanym w Medyce dnia 27 czerwca 1431 r. przez króla Władysława Jagiełłę Turkę otrzymał Vancza Valachus i jego synowie: Chotko, Iwanko i Janko[2][potrzebny przypis]. Ten donacyjny przywilej potwierdził król Władysław III Warneńczyk w 1444 na rzecz braci Chotka i Jankona, a król Zygmunt I ponownie w 1519. Wieś prawa wołoskiego w pierwszej połowie XV wieku[3]. W 1730 r. Turka otrzymała prawa miejskie (miasto lokowane na prawie magdeburskim przez Antoniego Kalinowskiego). Po tym roku utworzono tutaj dom misyjny dla jezuitów, zaś po kasacie zakonu w 1773 r. powstała parafia.
Z roku 1730 pochodzą pierwsze wzmianki dotyczące Żydów osiedlających się w mieście[4]. W połowie XVIII stulecia mieszka tu 25 rodzin żydowskich.
Do 1772 Turka znajdowała się w ziemi przemyskiej województwa ruskiego w Rzeczypospolitej.
Od 1772 po I rozbiorze Polski w składzie Królestwa Galicji i Lodomerii. W 1778 powstał murowany kościół rzymskokatolicki, a w XIX w. – cmentarz żydowski, zaś w 1903 gmina żydowska uzyskała samodzielność. Od 1905 przez miejscowość prowadzi linia kolejowa łączącą Użhorod z Samborem, znajduje się tu dworzec kolejowy.
W okresie międzywojennym Turka była miastem powiatowym, w województwie lwowskim w Polsce[5], siedzibą sądu powiatowego, urzędu skarbowego, Gimnazjum Prywatnego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego[6]. W 1921 liczyło 10 030 mieszkańców, z czego 4201 Żydów. W tym czasie starostą był Tadeusz Zawistowski, zaś burmistrzem – Michał Grudziński.
Na wiosnę 1939 r. sformowano tu Batalion ON „Turka”, który wschodził w skład Podkarpackiej Brygady Obrony Narodowej. Po wybuchu wojny osłaniał on granicę polsko-węgierską od strony miasta, wchodząc w skład 216 pułku piechoty[7].
Po zakończeniu obrony z września 1939 Turka znalazła się w części zajętej przez ZSRR. Od 4 grudnia 1939 znajdowała się w składzie USRR, w obwodzie drohobyckim. Po ataku Niemiec na ZSRR miasto znalazło się pod okupacją niemiecką. Od 1 sierpnia 1941 na terenie powiatu Sambor Dystryktu Galicja w składzie Generalnego Gubernatorstwa. W styczniu 1942 miały miejsce masowe egzekucje ludności żydowskiej. W sierpniu 1942 Niemcy wywieźli ok. 4000 Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. W grudniu 1942 pozostałych przy życiu turczańskich Żydów deportowano do getta w Samborze. Od 1943 rozpoczęło się w powiecie Turka (jak i na całym obszarze południowo-wschodnich Kresów Wschodnich) ludobójstwo Polaków dokonywane przez ukraińskich nacjonalistów. W powiecie zginęło ok. 700 Polaków. Oprócz nich Służba Bezpieczeństwa OUN zamordowała ok. 25 Ukraińców. Sama Turka nie była atakowana, ale w różnych okolicznościach (np. w czasie wypraw po żywność) zamordowano 40 jej mieszkańców[8].
Po II wojnie światowej Turka ponownie znalazła się w składzie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej – początkowo w obwodzie drohobyckim, później ponownie we lwowskim. Po uzyskaniu w 1991 niepodległości przez Ukrainę miasto znajduje się w jej granicach.
Ważniejsze obiekty
[edytuj | edytuj kod]
- Kościół rzymskokatolicki pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
- Cerkiew Opieki Matki Bożej
- Cerkiew Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja
- Cerkiew św. Mikołaja
- Cerkiew Zaśnięcia NMP
- Synagoga Tempel w Turce
- Cmentarz żydowski w Turce
- Rynek miejski
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]W mieście znajdują się źródła wody mineralnej, m.in.: słynnej „Naftusi”.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- 1921 – 10 030
- 2006 – 7306
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Kościół katolicki w Turce -
Widok na Turkę -
Turka, fragment cmentarza z polskim grobami -
Stara cerkiew w Turce
Ludzie związani z miastem
[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Albert – polski lekarz anatomopatolog, profesor nauk medycznych i badacz, historyk medycyny
- Maurycy Broch – adwokat i radny
- Adam Karpiński – polski taternik, alpinista i himalaista, inżynier mechanik, konstruktor lotniczy, lotnik
- Rudolf Regner – polski kapral rezerwy WP, harcerz w stopniu Harcerza Orlego. Biały Kurier
- Adam Kazimierz Bilik – lekarz, działacz Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie” i Akcji Katolickiej
- Honorowi obywatele
- Władysław Łoziński – pisarz, historyk (1885)[9]
- Karol Bartoszewski – notariusz, burmistrz miasta[10]
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Turce)
[edytuj | edytuj kod]- Mychajło i Hanna Komarniccy oraz ich córka Hałyna Karasewycz z d. Komarnicka - ukraińska rodzina ukrywająca Chawę Brandelstein[11]
- Stefania Turzańska - Polka, która wzięła na wychowanie Lidię Diker[12]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор.52.
- ↑ Kuraś S., Sułkowska-Kurasiowa I., Zbiór dokumentów małopolskich T. 7, Wrocława 1975, nr. 2080
- ↑ Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 223.
- ↑ Strona Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęcona Turce.
- ↑ Pierwotnie w województwie stanisławowskim, później cały powiat turczański włączono do województwa lwowskiego.
- ↑ Gimnazjum w Turce nad Stryjem. „Wschód”. Nr 71, s. 1, 10 stycznia 1938.
- ↑ Batalion ON "Turka" - Obrona Narodowa II RP 1937-1939 [online], obronanarodowa1939.pl [dostęp 2023-10-06].
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1098-1102, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Kronika. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 56 z 10 marca 1885.
- ↑ Kronika. Zmarli. † Karol Bartoszewski. „Głos Rzeszowski”. 46, s. 158–159, 17 listopada 1901.
- ↑ Komarnitski Mikhail & Komarnitskaya Anna ; Daughter: Karasevich Galina (Komarnitskaya). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
- ↑ Turzanska Stefania. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-09]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mapa WIG Turka Pas 52 Słup 36 Warszawa 1937
- Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej Warszawa 1928 s. 1574
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Turka na mapie zbrodni OUN-UPA w powiecie turczańskim
- Turka (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 640.
- żydowska księga pamięci Turki, wolny dostęp przez Bibliotekę Publiczną Nowego Jorku (New York Public Library) (jid.)
- zdjęcia cerkwi w Turce na stronie Klubu Karpackiego
- zdjęcia kościoła i dworca kolejowego w Turce na stronie Klubu Karpackiego
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
