Pierzchnica

Pierzchnica
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Kościół pw. św. Małgorzaty w Pierzchnicy
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	kielecki
Gmina	Pierzchnica
Prawa miejskie	1359–1869 i od 2019
Burmistrz	Stanisław Strąk
Powierzchnia	6,93 km²
Populacja (2019); • liczba ludności; • gęstość	; 1069; 154,3 os./km²
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	26-015
Tablice rejestracyjne	TKI
	Położenie na mapie Polski Pierzchnica
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Pierzchnica
	Położenie na mapie powiatu kieleckiego Pierzchnica
	Położenie na mapie gminy Pierzchnica Pierzchnica
	50°41′50″N 20°45′11″E/50,697222 20,753056
TERC (TERYT)	2604154
SIMC	0262310
	Urząd miejskiUrzędnicza 6; 26-015 Pierzchnica
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Pierzchnica – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, w gminie Pierzchnica^[4]. Miejscowość jest od 1973 siedzibą gminy Pierzchnica; do 1954 roku była siedzibą gminy Drugnia.

Prawa miejskie w latach 1359–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019^[5]^[6].

Historia

Pierzchnica, pierwotnie wieś królewska, jako miasto królewskie została założona przez Kazimierza III Wielkiego na prawie magdeburskim pomiędzy 1359 a 1370 rokiem^[7]. Dokładna data nadania praw nie jest znana. U Długosza występuje pod nazwą Pyrzsznycza. W rejestrze poborowym z 1579 r. zapisana jako Pyersnicza.
Według Długosza miasto było własnością królewską. Znajdował się tu drewniany kościół. Pierzchnica miała 19 łanów i 2 łany wójtowskie. Dziesięcina o wartości 10 grzywien szła na utrzymanie prebendy pierzchnickiej przy kieleckiej kolegiacie. Pierwotnie dziesięcina oddawana była biskupom krakowskim. W 1359 r. biskup Bodzanta przeznaczył ją na uposażenie tej właśnie prebendy^[8].

W 1497 r. król Jan Olbracht nadał Pierzchnicy jarmark na św. Michała oraz ustanowił dla miasta dzień targowy we wtorek. W 1512 r. potwierdzono przywilej niemiecki dla miasta po tym, jak pierwotny dokument uległ zniszczeniu w czasie pożaru. Według lustracji z 1564 r. było tu 40 domów. Według rejestru poborowego powiatu wiślickiego z 1578 r. miasto dawało 8 florenów i 5 groszy szosu. Włącznie z podatkiem od rzemieślników i łanów miejskich pobór wynosił 14 florenów i 12 groszy. Pierzchnica była więc stosunkowo ubogą osadą (dla porównania Szydłów płacił 211 florenów, a Busko 151). Z czasem osada się rozrosła i wielkość czynszu podwyższono. W 1629 r. w Pierzchnicy było 50 domów, 5 piekarzy, 3 szewców i 3 rzeźników. W czasie potopu szwedzkiego miasto zostało spalone^[8].

W 1780 r. król Stanisław August ustanowił dla Pierzchnicy nowe jarmarki: w tydzień po św. Filipie i Jakubie, na św. Wawrzyńca, św. Marcina i św. Mikołaja. Od 1774 r. właścicielem miasteczka był wojewoda sandomierski Maciej Sołtyk. Według ostatniej lustracji z 1789 r. znajdował się tu drewniany ratusz. W mieście było 65 domów katolickich oraz 5 żydowskich. W 1800 r. na miejsce drewnianego kościoła św. Małgorzaty Maciej Sołtyk wzniósł nowy kościół murowany.

Według spisu z 1827 r. w Pierzchnicy było 111 domów i 641 mieszkańców. W 1862 r. było tu 105 domów i 950 mieszkańców. W dziewiętnastym wieku, w porozumieniu z władzami carskimi, potomkowie Sołtyka, pobudowali w mieście fabrykę naczyń glinianych, która stanowiła główne źródło utrzymania dla mieszczan^[9]. W 1869 r. za wielką pomoc powstańcom styczniowym, Pierzchnica utraciła prawa miejskie. Potem miejscowość należała do powiatu stopnickiego^[10].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Konsultacje lokalne w sprawie nadania statusu miasta (2017)

Przeprowadzenie konsultacji zaplanowano w dniach od 1 maja do 30 czerwca 2017 r.^[11] W konsultacjach wzięły udział 1933 osoby tj. 51,4% dorosłych mieszkańców gminy. Za przywróceniem praw miejskich Pierzchnicy opowiedziały się 1772 osoby tj. 91,7% głosujących, przeciw było 76 osób (3,9%), a wstrzymało się od głosu 85 osób (4,4%). W samej Pierzchnicy frekwencja w konsultacjach wyniosła 64,5% (552 osoby). Za przywróceniem praw miejskich było 93,7% (517 osób), przeciw było 2,7% (15 osób), a wstrzymało się 3,6% (20 osób). Uchwałą XXVI/72/17 Rada Gminy wystąpiła o nadanie Pierzchnicy statusu miasta^[12]. Na podstawie pozytywnych konsultacji przeprowadzonych w 2017 roku postanowiono wystąpić w 2018 roku z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Pierzchnica^[13]. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony^[5].

W dniu 1 stycznia 2019 r. wyemitowano medal okolicznościowy, który upamiętnia fakt przywrócenia praw miejskich oraz postać Macieja Sołtyka.

Zabytki

Układ przestrzenny miejscowości, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.447 z 31.08.1989)^[14].
Zespół kościoła parafialnego (nr rej.: 132 z 31.08.1989)^[14]:
- kościół pw. św. Małgorzaty z lat 1798–1800 (nr rej.: 354 z 4.01.1957),
- cmentarz kościelny z ogrodzeniem z przełomu XIX/XX w.,
- dzwonnica z 1800 r.,
- plebania z przełomu XIX/XX w.,
- cmentarz parafialny z ogrodzeniem.
Szereg piwnic, które nie tylko stanowiły schrony w czasie wojen szwedzkich. Chroniła się tu ludność Pierzchnicy podczas dwóch wojen światowych. A przede wszystkim chowano tu wartościowe obrazy, figury i złoto, które było na wyposażeniu bogatych mieszkańców tej okolicy.

Organizacje pozarządowe

Fundacja Rozwoju Regionu Pierzchnica^[15]
Dom Seniora im. Sue Ryder w Pierzchnicy^[16]
Społeczny Ruch Trzeźwości w Pierzchnicy^[17]
Klub Sportowy Polanie^[18] założony w roku 1978. Zespół seniorów występuje obecnie w grupie I świętokrzyskiej A klasy. Stadion klubu mieści się przy ul. Lipowej; ma pojemność 400 miejsc (z czego 240 siedzących)^[19]. Aktualnym trenerem jest Rafał Stefański. Poza tym klub ma swoje drużyny w rozgrywkach młodzieżowych^[20]
Stowarzyszenie Oświatowo-Wychowawcze w Pierzchnicy
Stowarzyszenie Ziemi Pierzchnickiej^[21]
Towarzystwo Przyjaciół Pierzchnicy
Zrzeszenie Sadowników

Ludzie związani z Pierzchnicą‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Pierzchnicą‎.

Zobacz też

Parafia św. Małgorzaty w Pierzchnicy

Przypisy

↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 5,6 [dostęp 2022-03-16]
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 923 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ ^a ^b Dz.U. z 2018 r. poz. 1456 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2018 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta.
↑ 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku.
↑ Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.
↑ ^a ^b Pierzchnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 103 .
↑ Pierzchnica.
↑ Pierzchnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 446 .
↑ UCHWAŁA NR XXI/37/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 27 marca 2017 r. [online], prawomiejscowe.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
↑ UCHWAŁA NR XXVI/72/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 15 listopada 2017 r. [online], prawomiejscowe.pl [dostęp 2017-12-05] (pol.).
↑ UCHWAŁA NR XXVI/72/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 15 listopada 2017 r.
↑ ^a ^b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 30 [dostęp 2015-11-13] .
↑ Fundacja Rozwoju Regionu Pierzchnica.
↑ Dom Seniora im. Sue Ryder w Pierzchnicy.
↑ Społeczny Ruch Trzeźwości w Pierzchnicy.
↑ Klub Sportowy Polanie.
↑ Kielecka Piłka - Polanie Pierzchnica - podsumowanie [online], kieleckapilka.pl [dostęp 2021-05-18] .
↑ Kielecka Piłka - Polanie Pierzchnica - terminarz [online], kieleckapilka.pl [dostęp 2021-05-18] .
↑ Stowarzyszenie Ziemi Pierzchnickiej.

Bibliografia

Pierzchnica (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 102 .

[rap-1] Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 5,6 [dostęp 2022-03-16]

[poczta-2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 923 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[3] Rejestr TERYT [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2022-10-18] .

[teryt-4] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[dziewietnascie-5] Dz.U. z 2018 r. poz. 1456 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2018 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta.

[decyzjamswia-6] 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku.

[7] Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 1 po s. 617.

[SgKP-8] Pierzchnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 103 .

[9] Pierzchnica.

[10] Pierzchnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 446 .

[prawomiejscowe.pl-11] UCHWAŁA NR XXI/37/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 27 marca 2017 r. [online], prawomiejscowe.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).

[:2-12] UCHWAŁA NR XXVI/72/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 15 listopada 2017 r. [online], prawomiejscowe.pl [dostęp 2017-12-05] (pol.).

[wniosekpierzchnica-13] UCHWAŁA NR XXVI/72/2017 RADY GMINY PIERZCHNICA z dnia 15 listopada 2017 r.

[zabytek-14] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 30 [dostęp 2015-11-13] .

[15] Fundacja Rozwoju Regionu Pierzchnica.

[16] Dom Seniora im. Sue Ryder w Pierzchnicy.

[17] Społeczny Ruch Trzeźwości w Pierzchnicy.

[18] Klub Sportowy Polanie.

[19] Kielecka Piłka - Polanie Pierzchnica - podsumowanie [online], kieleckapilka.pl [dostęp 2021-05-18] .

[20] Kielecka Piłka - Polanie Pierzchnica - terminarz [online], kieleckapilka.pl [dostęp 2021-05-18] .

[21] Stowarzyszenie Ziemi Pierzchnickiej.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Miasto	Pierzchnica
Wsie	Brody Czarna Drugnia Drugnia Rządowa Gumienice Górki Holendry Kalina Górecka Maleszowa Osiny Pierzchnianka Podlesie Podstoła Skrzelczyce Strojnów Ujny Wierzbie
Integralne części wsi	Błonie Brzezina Chebzie Dąbrowa Drugnia-Górki Drugnia-Parcela Drugnia-Zakarczmie Drugnia-Zalesie Dworowsko Dwór (Maleszowa) Dwór (Pierzchnianka) Folwark Góra Górki Maleszowskie Holendry-Leonów Huta Szklana Kaczyniec Koźlaki Krauzów Kresy Laski Leżanik Łomy Młynek Nowa Droga Nowe Gumienice Osiny-Lizawy Parcela Piaski Pniaki Czarzyńskie Podchojnie Podjamie Podlesie (Maleszowa) Podstoła-Parcela Podstoła-Żabiniec Stara Huta Straszniów Gumienicki Towarzystwo U Granic Wojcikowizna Zadworze Zastawie Zawoda

Miasta	Bodzentyn Chęciny Chmielnik Daleszyce Łagów Łopuszno Morawica Nowa Słupia Piekoszów Pierzchnica
Gminy miejsko-wiejskie	Bodzentyn Chęciny Chmielnik Daleszyce Łagów Łopuszno Morawica Nowa Słupia Piekoszów Pierzchnica
Gminy wiejskie	Bieliny Górno Masłów Miedziana Góra Mniów Nowiny Raków Strawczyn Zagnańsk

Przynależność wojewódzka	gubernia kielecka (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (PRL) (1945–48)
Miasta (1867–1948 →)	Busk(o) (do 1870 i od 1916) Chmielnik Kurozwęki (do 1870) Nowy Korczyn (do 1870, 1915–1919) Oleśnica (do 1870) Pacanów (do 1870) Pierzchnica (do 1870) Stopnica (do 1870, 1915–1919) Szydłów (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1948 →)	Busk(o) (1870–1948) Chmielnik (1867–1948) Drugnia (1867–1948) Gnojno (1867–1948) Grabki (1867–1948) Grotniki (1867–1948) Kurozwęki (1867–1948) Łubnice (Lubnica) (1867–1948) Maleszowa (1867–1948) Nowy Korczyn (1870–1916 i 1919–1954) Oględów (1867–1948) Oleśnica (1870–1948) Olganów (1867–1870) Pacanów (1867–1948) Pawłów (1867–1948) Pęczelice (1867–1948) Potok (1867–1948) Radzanów (1870–1948) Stopnica (1867–1915) Stopnica (1919–48) Sufczyce (1867–70) Szaniec (1867–1948) Szczytniki (1867–1948) Szydłów (1867–1948) Tuczępy (1867–1948) Wełecz (1867–70) Wojcza (1867–1948) Wolica (1915–1948) Zborów (1867–1948)