Fara í innihald

Slóvenía

Breyta tenglum
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Lýðveldið Slóvenía
Republika Slovenija
Fáni Slóveníu Skjaldarmerki Slóveníu
Fáni Skjaldarmerki
Þjóðsöngur:
Zdravljica
Staðsetning Slóveníu
Höfuðborg Ljúbljana
Opinbert tungumál slóvenska
Stjórnarfar Lýðveldi

Forseti Nataša Pirc Musar
Forsætisráðherra Robert Golob
Sjálfstæði frá Júgóslavíu
 • Yfirlýst 25. júní 1991 
Evrópusambandsaðild 1. maí 2004
Flatarmál
 • Samtals
 • Vatn (%) 		151. sæti
20.271 km²
0,7
Mannfjöldi
 • Samtals (2021)
 • Þéttleiki byggðar 		147. sæti
2.108.977
266,8/km²
VLF (KMJ) áætl. 2020
 • Samtals 83 millj. dala (93. sæti)
 • Á mann 40.343 dalir (35. sæti)
VÞL (2019) 0.917 (22. sæti)
Gjaldmiðill Evra
Tímabelti UTC 1
Þjóðarlén .si
Landsnúmer 386

Slóvenía (slóvenska: Slovenija), formlega Lýðveldið Slóvenía (Republika Slovenija), er land í sunnanverðri Mið-Evrópu[1], við rætur Alpafjalla. Slóvenía á landamæri að Ítalíu í vestri, Austurríki í norðri, Ungverjalandi í norðaustri og Króatíu í suðri. Landið á einnig strönd að Adríahafi í suðvestri.[2] Slóvenía er að mestu fjalllent og skógi vaxið.[3] Það er 2.017 ferkílómetrar að stærð með rúmlega 2 milljónir íbúa.[4] Slóvenar eru yfir 80% íbúa landsins.[5] Opinbert tungumál landsins er slóvenska, sem er suðurslavneskt mál.[6] Ríkjandi loftslag í Slóveníu er meginlandsloftslag,[7] fyrir utan Littoral-héraðið og Júlísku Alpana. Miðjarðarhafsloftslag nær að norðurendum Dínarísku Alpanna sem liggja í norðvestur-suðaustur eftir landinu. Í Júlísku Ölpunum í norðaustri er Alpaloftslag ríkjandi.[8] Við Pannóníusléttuna í norðaustri er meginlandsloftslagið meira áberandi. Höfuðborgin og stærsta borg Slóveníu er Ljúbljana. Hún er staðsett nærri miðju landsins.[9]

Sögulega hefur Slóvenía verið á mörkum slavnesku, germönsku og rómönsku málsvæðanna.[1] Landið var hluti af mörgum ólíkum ríkjum: Rómaveldi, Austrómverska ríkinu, Karlungaveldinu, Heilaga rómverska ríkinu, Konungsríkinu Ungverjalandi, Lýðveldinu Feneyjum, Illyrísku héruðum í Fyrsta franska keisaradæminu, Austurríska keisaradæminu og loks Austurríki-Ungverjalandi til 1918.[2] Í október 1918 tóku Slóvenar þátt í að stofna Konungsdæmi Serba, Króata og Slóvena[10] og í desember 1918 varð landið ásamt Konungsríkinu Serbíu, hluti af Konungsríkinu Júgóslavíu.[11] Í síðari heimsstyrjöld hernámu Þriðja ríkið, Ítalía og Ungverjaland Slóveníu, en lítið landsvæði fór til Króatíu sem nasistar höfðu gert að leppríki.[12] Árið 1945 varð landið hluti af Júgóslavíu. Eftir stríð varð Júgóslavía fyrst hluti af Austurblokkinni, en ágreiningur Títós og Stalíns 1948 varð til þess að landið stóð utan við Varsjárbandalagið og árið 1961 varð það einn af stofnendum Samtaka hlutlausra ríkja.[13] Í júní 1991 varð Slóvenía fyrst aðildarríkja Júgóslavíu til að kljúfa sig frá sambandsríkinu og lýsa yfir stofnun sjálfstæðs ríkis.[14]

Slóvenía er þróað land og hátekjuland sem situr hátt á vísitölu um þróun lífsgæða.[15] Samkvæmt Gini-vísitölunni er tekjujöfnuður þar með því mesta sem gerist í heiminum.[16] Slóvenía á aðild að Sameinuðu þjóðunum, Evrópusambandinu (frá 1. maí 2004), Evrusvæðinu og Schengen-svæðinu, Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu, OECD, Evrópuráðinu og NATO.[17] Landið hefur áheyrnarstöðu í La Francophonie.

Heiti

[breyta | breyta frumkóða]

Slóvenía merkir „land Slóvena“ á slóvensku og öðrum suðurslavneskum málum. Nafnið er skylt heitunum Slavónía, Slóvakía og Slavar. Uppruni orðsins Slavar er óviss, en er oftast rakinn til orðsins slovo „orð“, í merkingunni „fólk sem talar sama mál“.

Heiti ríkisins Slóveníu kom upprunalega frá Þjóðfrelsisnefnd Slóvena 19. febrúar 1944. Nefndin kallaði ríkið „Sambandsríkið Slóveníu“ (Federalna Slovenija), sem var eitt fylki innan sambandsríkisins Júgóslavíu. Þann 20. febrúar var ríkið nefnt „Alþýðulýðveldið Slóvenía“ (Ljudska republika Slovenija).[18] Það nafn stóð til 9. apríl 1963 þegar því var breytt í „Sósíalíska lýðveldið Slóvenía“ (Socialistična republika Slovenija).[19] Þann 8. mars 1990 var „sósíalíska“ tekið burt úr nafni ríkisins sem þá hét „Lýðveldið Slóvenía“. Lýðveldið var hluti af Sósíalíska sambandslýðveldinu Júgóslavíu til 25. júní 1991.

Saga

[breyta | breyta frumkóða]

Þar sem Slóvenía stendur hefur verið byggð frá forsögulegum tíma. Elstu minjar um mannabyggð eru 250.000 ára gamlar.[20] Divje Babe-flautan er bein úr hellabirni með götum í, talin vera frá um 43100 ± 700 f.o.t.. Hún fannst í helli nálægt Cernko. Hún er talin vera flauta og þar með líklega elsta hljóðfæri sem fundist hefur í heiminum.[21] Á 3. og 4. áratugnum fann fornleifafræðingurinn Srečko Brodar gripi frá krómagnonmönnum í Potok-hellinum.[22][23]

Árið 2002 fundust yfir 4500 á gamlar leifar af stauraþorpum í Ljúbljanamýri. Þær eru nú á heimsminjaskrá UNESCO ásamt viðarhjóli sem er elsta varðveitta hjól heims[24] og sannar að hjólið var uppgötvað samtímis í Mesópótamíu og Evrópu.[25] Milli bronsaldar og járnaldar blómstraði grafkerjamenningin. Fornleifar frá Hallstatt-tímabilinu hafa fundist í Suðaustur-Slóveníu, þar á meðal situla-leirfötur í „situlabænum“ Novo Mesto.[26]

Suðurmúr rómversku Emona (endurgerð) þar sem Ljúbljana stendur nú.

Á tímum Rómaveldis skiptist landið milli Venetíu og Histríu (hérað X í rómversku Ítalíu samkvæmt flokkun Ágústusar, og Pannóníu og Noricum. Rómverjar reistu virki í Emona (Ljúbljana), Poetovio (Ptuj) og Celeia (Celje). Þeir byggðu vegi sem lágu um land Slóveníu frá Ítalíu til Pannóníu. Á 5. og 6. öld varð landið fyrir innrásum Húna og Germana. Hluti landsins var varinn með röð varðturna og múra sem nefndist Claustria Alpium Iuliarum. Orrustan um Frigidus milli Þeódósíusar 1. og Evgeníusar átti sér stað í Vipava-dal árið 394.[27][28]

Landnám Slava og miðaldir

[breyta | breyta frumkóða]
Furstasteinninn, tákn hertogadæmisins Karantaníu.

Slavneskir forfeður nútíma Slóvena settust að á þessu svæði á 6. öld eftir að Langbarðar fluttu sig vestar árið 568 og Avarar höfðu stofnað slavneskt ríki í Austur-Ölpum. Milli 623 og 624 eða líklega frá 626, sameinaði Samó konungur slavnesku ættbálkana gegn Avörum og Germönum og stofnaði það sem hefur verið kallað ríki Samós. Eftir upplausn ríkisins við lát Samós árið 658 eða 659, stofnuðu forfeður Slóvena þar sem nú er Kärnten sjálfstæðu ríkin Karantaníu[29] og Karníólu sem síðar varð hertogadæmi. Aðrir hlutar núverandi Slóveníu voru undir stjórn Avara þar til Karlamagnús sigraði þá árið 803.

Karantanar voru fyrstu Slavarnir sem tóku upp kristni. Þeir voru flestir kristnaðir af írskum trúboðum, þar á meðal Modestusi sem er þekktur sem „postuli Karantana“. Ritið Conversio Bagoariorum et Carantanorum segir frá kristnun Karantana og Bæverja og er talið ýkja hlutverk kirkjunnar í Salzburg en draga úr hlutverki patríarkatsins í Aquileia.

Um miðja 8. öld varð Karantanía hertogadæmi undir stjórn Bæverja sem hófu að kristna landsmenn. Þremur áratugum síðar urðu bæði Karantanar og Bæverjar hluti af Frankaríkinu undir stjórn Karlunga. Karníóla varð líka hluti af ríki Franka og var kristnuð af trúboðum frá Aquileiu. Eftir uppreisn gegn Frönkum í Liudewit í upphafi 9. aldar settu Frankar Karantanísku furstana af og settu frankverska hertoga yfir landið sem við það varð lén.

Eftir sigur Ottós 1. yfir Magýörum árið 955 var landi Slóvena skipt í nokkur landamærahéruð innan Heilaga rómverska ríkisins. Karantanía var það mikilvægasta og var gerð að hertogadæmi árið 976. Freising-handritin, elstu varðveittu slóvensku skjölin og fyrstu skjölin á slóvensku sem rituð voru í latnesku letri voru rituð um árið 1000.

Á 11. öld tók þýsk menning yfir þar sem nú er Neðra-Austurríki svo Slóvensku löndin einangruðust frá öðrum vesturslavneskum svæðum. Við það tóku Karantanar og Karníólar að mynda sjálfstæða þjóð. Á hámiðöldum voru sögulegu héruðin Karníóla, Styrja, Karintía, Gorizia, Tríeste og Istría búin til úr landamærahéruðunum og innlimuð í Heilaga rómverska ríkið. Myndun þessara héraða átti sér stað á löngum tíma milli 11. og 14. aldar og þau heyrðu undir nokkrar mikilvægar aðalsættir eins og hertogana af Spanheim, Meinhard-ætt, hertogana af Celje og Habsborgara. Samtímis breiddist þýskt mál og menning út á svæðinu og slóvenskumælandi löndum fækkaði. Á 15. öld voru lönd Slóvena orðin svipuð að stærð og núverandi Slóvenía.[30]

Árið 1335 dó Hinrik af Bæheimi, hertogi af Karintíu, landgreifi af Kariniólu og hertogi af Týról, án karlkyns erfingja. Dóttir hans, Margrét gat haldið hertogadæminu Týról, en keisarinn Lúðvík 4. lét Albert 2. af Austurríki af ætt Habsborgara fá Karintíu og Karníólu, en móðir hans var systir Hinriks af Bæheimi. Þannig komust löndin sem nú mynda Slóveníu í hendur Habsborgara. Ásamt öðrum löndum þeirra voru þessi lén hálfsjálfstæð með sitt eigið stjórnkerfi um tíma. Hertogarnir af Celje kepptu við Habsborgara um áhrif, en dóu út árið 1456. Hinar miklu landareignir þeirra féllu í kjölfarið Habsborgurum í skaut sem héldu stjórn svæðisins fram að upphafi 20. aldar. Núverandi vesturhluti Slóveníu var hluti af Patria del Friuli þar til lýðveldið Feneyjar tók það yfir árið 1420.

Bardagi milli Tyrkjaveldis og Habsborgara í núverandi Slóveníu í Tyrkjastríðinu mikla.

Undir lok miðalda ollu ránsferðir Tyrkja inn í lönd Habsborgara miklu tjóni í löndum Slóvena. Árið 1515 gerðu slóvenskir bændur uppreisn sem breiddist út um allt landið. Árin 1572 og 1573 gerðu Króatar og Slóvenar aðra bændauppreisn. Þessar uppreisnir voru barðar niður af mikilli hörku, en héldu samt áfram á 17. öld.[30]

Nýöld

[breyta | breyta frumkóða]

Eftir að lýðveldið Feneyjar var leyst upp árið 1797 gekk sá hluti Slóveníu til Austurríska keisaradæmisins. Lönd Slóvena voru hluti af Illyrísku héruðunum sem Napóleon stofnaði, Austurríska keisaradæminu síðar Austurríki-Ungverjalandi. Slóvenar bjuggu í stærstum hluta Karníólu, suðurhluta hertogadæmanna Karintíu og Styrju, og norður- og austurhéruðum Austurrísku strandarinnar, auk Prekmurje í konungsríkinu Ungverjalandi.[31] Iðnvæðingu landanna fylgdi gerð járnbrauta til að tengja saman borgir og markaði, en þéttbýlisvæðing var takmörkuð.

Á 19. öld hófst líka endurreisn bókmennta á slóvensku undir áhrifum frá rómantískri þjóðernishyggju. Árið 1848 varð til sterk hreyfing innan Austurríkis sem barðist fyrir sameinuðu Slóvensku konungsveldi (Zedinjena Slovenija) undir stjórn keisaradæmisins, jöfnum rétti slóvenska málsins á opinberum vettvangi, og var andvíg sameiningu Habsborgaraveldisins við þýska ríkjasambandið. Hreyfingunni tókst ekki áætlunarverk sitt, en þetta voru baráttumál Slóvena fram að fyrri heimsstyrjöld. Á sama tíma breiddist júgóslavismi sem lagði áherslu á sameiningu allra Suður-Slava út sem viðbragð við þýskri og ítalskri þjóðernishyggju.

Vegna takmarkaðra atvinnutækifæra fluttust um 300.000 Slóvenar til annarra landa milli 1880 og 1910,[32] flestir til Bandaríkjanna, en líka til Suður-Ameríku (aðallega Argentínu), Þýskalands, Egyptalands og stærri borga í Austurríki-Ungverjalandi, aðallega Vínarborgar og Graz). Hæst hlutfall Slóvena í Bandaríkjunum er í Cleveland, Ohio, en margir settust líka að í Pittsburgh, Chicago, Pueblo í Colorado, Butte í Montana, norðurhluta Minnesóta og Salt Lake Valley. Karlmennirnir fluttu með sér kunnátu í námavinnslu. Þrátt fyrir brottflutning fjölgaði íbúum Slóveníu töluvert.[32] Hlutfall læsi var óvenjuhátt, eða 80-90%.[32]

Fyrri heimsstyrjöld

[breyta | breyta frumkóða]
Orrusturnar við Isonzo áttu sér aðallega stað í fjallahéruðum við ána Soča.

Mikið mannfall var meðal Slóvena í fyrri heimsstyrjöld, sérstaklega í tólf orrustum við Isonzo sem áttu sér stað við núverandi landamæri að Ítalíu. Hundruð þúsunda Slóvena voru kvaddir í austurríska herinn og yfir 30.000 féllu. Nokkur hundruð þúsund hröktust í flóttamannabúðir í Austurríki og Ítalíu þar sem farið var með þá sem óvini ríkisins. Nokkur þúsund létust úr hungri og sjúkdómum milli 1915 og 1918.[33] Stórir hlutar Littoral-héraðs voru lagðir í rúst.

Með Rapallo-samningnum 1920 urðu um 327.000 Slóvenar eftir innan landamæra Ítalíu.[34][35] Eftir Rómargönguna þegar fasistar náðu völdum á Ítalíu voru þessir ítölsku Slóvenar þvingaðir til að taka upp ítalskt mál og menningu. Þetta olli fjöldaflótta Slóvena, sérstaklega millistéttarfólks, frá Littoral og Tríeste, til Júgóslavíu og Suður-Ameríku. Þeir sem urðu eftir skipulögðu andspyrnuhreyfingar. Sú þekktasta var TIGR-samtökin stofnuð 1927 til að berjast á móti kúgun fasista gegn Slóvenum og Króötum í Venezia Giulia.[36][37]

Konungsríkið Júgóslavía

[breyta | breyta frumkóða]
Stofnun ríkis Slóvena, Króata og Serba lýst yfir á þingtorginu í Ljúbljana 20. október 1918.

Alþýðuflokkur Slóveníu hóf baráttu fyrir sjálfsákvörðunarrétti og krafðist stofnunar hálfsjálfstæðs suðurslavnesks ríkis innan veldis Habsborgara. Flestir aðrir slóvenskir flokkar tóku tillöguna upp og í kjölfarið fylgdi sameiginleg yfirlýsing, Maíyfirlýsingin.[38] Austurrískir stjórnmálamenn höfnuðu kröfunni, en eftir upplausn Austurrísk-ungverska keisaradæmisins 1918 tók Þjóðarráð Slóvena, Króata og Serba við völdum í Zagreb þann 6. október 1918. Þann 29. október var lýst yfir sjálfstæði í Ljúbljana og á króatíska þinginu, sem leiddi til stofnunar Ríkis Slóvena, Króata og Serba.

Kort sem sýnir núverandi land Slóveníu með hefðbundnum mörkum héraða. Slóvenskumælandi landsvæði sem Ítalar fengu eftir fyrri heimsstyrjöld eru með röndum.

Þann 1. desember 1918 rann Ríki Slóvena, Króata og Serba saman við Serbíu og varð hluti af Konungsríki Serba, Króata og Slóvena. Árið 1929 var þetta ríki nefnt Konungsríkið Júgóslavía. Slóvenía var iðnvæddasti og vestrænasti hluti ríkisins og varð miðstöð iðnframleiðslu sem var fjórum sinnum meiri en í Serbíu og 22 sinnum meiri en í Norður-Makedóníu. Vöxtur iðnframleiðslu var hraður á 3. áratugnum og vel gekk að takast á við afleiðingar heimskreppunnar miklu.

Eftir þjóðaratkvæðagreiðslu í Karintíu varð suðurhluti héraðsins hluti af Austurríki. Á hinn bóginn varð héraðið Prekmurje hluti Júgóslavíu. Slóvenskumælandi íbúar nærliggjandi héraða í Ítalíu, Austurríki og Ungverjalandi, urðu að þola þvingaða aðlögun að ríkjandi menningu.

Seinni heimsstyrjöld

[breyta | breyta frumkóða]

Í stríðinu var núverandi landsvæði Slóveníu skipt í þrjá hluta sem var skipt milli Þriðja ríkisins, Ítalíu og Ungverjalands.[39] Að auki var héraðið Prekmurje og nokkur þorp í Neðri-Savadal innlimuð í Sjálfstæða Króatíu sem var leppríki nasista.

Öxulveldin gerðu innrás í Júgóslavíu í apríl 1941 og unnu sigur á nokkrum vikum. Suðurhluti hernámssvæðisins, þar á meðal Ljúbljana, varð hluti af Ítalíu, meðan Þjóðverjar hernámu norður- og austurhluta landsins. Nasistar hugðust framkvæma umfangsmiklar þjóðernishreinsanir á þessum svæðum[40] og hröktu Slóvena þaðan inn á yfirráðasvæði Nedić-stjórnarinnar í Serbíu (7.500) og leppríkis Króata (10.000). Að auki voru um 46.000 Slóvenar reknir til Þýskalands. Þar á meðal voru börn sem orðið höfðu viðskila við foreldra sína og var komið fyrir hjá þýskum fjölskyldum.[41][42] Á sama tíma voru þýskumælandi íbúar útlendunnar Gottschee á hernámssvæði Ítala fluttir til svæða sem slóvenskir íbúar höfðu verið hraktir frá.[43] Um 30 til 40.000 Slóvenar voru skráðir í þýska herinn og sendir á austurvígstöðvarnar. Notkun slóvensku var bönnuð í skólum og takmörkuð á opinberum vettvangi.[39]

Ítalar lögðu undir sig suður- og miðhluta Slóveníu og nefndu þá Ljúbljanasýslu. Þjóðfrelsishreyfing Slóvena var stofnuð í apríl 1941. Hreyfingin var undir stjórn kommúnista og varð hluti af andspyrnuhreyfingunni í Slóveníu sem aftur var hluti af andspyrnuhreyfingu Júgóslavíu undir stjórn Josip Broz Tito.[44][45]

Andspyrnumenn berjast í héruðunum Tríeste og Primorje 1945.

Þegar andspyrnan hófst sumarið 1941 jókst ofbeldi ítalskra hersveita gegn slóvenskum borgurum. Ítölsk yfirvöld flutt um 25.000 manns í ítalskar fangabúðir, eða 7,5% íbúa hernámssvæðisins. Alræmdustu búðirnar voru Rab-fangabúðirnar og Gonars-fangabúðirnar. Ítalar fjármögnuðu gagnskæruliðahópa sem voru myndaðir af kaþólskum Slóvenum gegn ofbeldi andspyrnunnar. Eftir vopnahléð á Ítalíu í september 1943 tóku Þjóðverjar við stjórn Ljúbljanasýslu og Littoral-héraðs og gerðu þau hluta af Aðgerðasvæði við strönd Adríahafs. Þeir skipulögðu Slóvenska heimavarnarliðið gegn andspyrnuhreyfingum og settu upp leppstjórn í Ljúbljana. Andspyrnan breiddist hins vegar út og kom á sínu eigin stjórnkerfi sem varð grunnurinn að sambandsstjórn Slóvena innan sósíalísku Júgóslavíu.[46][47]

Adolf Hitler og Martin Bormann heimsækja Maribor í apríl 1941.

Árið 1945 unnu júgóslavneskir andspyrnumenn sigur á hernámsliðinu og stofnuðu Sambandsríki alþýðunnar Júgóslavíu. Sósíalíska lýðveldið Slóvenía varð hluti af sambandsríkinu með kommúnistastjórn.

Um 8% af íbúum Slóveníu létu lífið í síðari heimsstyrjöld. Slóvenskir gyðingar sem flestir bjuggu í Prekmurje létu lífið í helförinni. Þýskumælandi íbúar, sem áður höfðu verið um 2,5% íbúa, voru ýmist hraktir burt eða drepnir í kjölfar stríðsins. Hundruð Istríu-Ítala og Slóvena sem voru andsnúnir kommúnisma voru myrt í foibe-fjöldamorðunum og yfir 25.000 flúðu eða voru hrakin á brott frá Slóvensku Istríu.[48] Um 130.000 manns, aðallega pólitískir andstæðingar kommúnista, voru teknir af lífi á milli maí og júní árið 1945.[49]

Sósíalistaríkið Júgóslavía

[breyta | breyta frumkóða]
Josip Broz Tito og Edvard Kardelj (t.v.) í Dražgoše, 1977.

Þegar Júgóslavía var endurreist í kjölfar stríðsins var Sósíalíska lýðveldið Slóvenía stofnað og varð eitt af sambandsríkjum Júgóslavíu. Júgóslavía var sósíalistaríki, en vegna deilna Títós og Stalíns árið 1948 ríkti mun meira einstaklings- og athafnafrelsi þar en í löndum Austurblokkarinnar. Árið 1947 urðu Littoral-hérað og Innri-Karníóla, sem Ítalía hafði lagt undir sig eftir fyrri heimsstyrjöld, hlutar af Slóveníu.

Milli 1949 og 1953 var rekin stefna um samyrkjuvæðingu landbúnaðarins sem mistókst. Við tók tímabil aukins frjálsræðis undir yfirskriftinni, sjálfstjórn verkamanna. Nýja stefnan var hugarsmíð slóvenska marxíska hugsuðarins Edvard Kardelj sem var einn aðalhöfundur títóismans. Meintir andstæðingar þessarar stefnu, innan og utan kommúnistaflokksins, voru ofsóttir og þúsundir voru sendar á fangaeyjuna Goli otok.

Seint á 6. áratugnum jókst menningarlegt frelsi og frjáls för yfir landamærin að vestrænum ríkjum heimiluð. Fram á 9. áratuginn naut Slóvenía mikils sjálfræðis innan sambandsríkisins. Árið 1956 stofnað Tito, ásamt fleiri þjóðarleiðtogum, Samtök hlutlausra ríkja. Á 6. áratugnum óx slóvenska hagkerfið hratt og iðnvæðing jókst. Með enn frekari valddreifingu í Júgóslavíu á 7. áratugnum varð verg landsframleiðsla í Slóveníu 2,5 sinnum meiri en meðaltalið í Júgóslavíu.

Andstaða við stjórnina var mest meðal menntafólks og varð sérstaklega áberandi eftir lát Títós 1980 þegar bæði efnahagur og stjórnmál í Júgóslavíu urðu erfiðari.[30] Átök um efnahagsaðgerðir birtust í almenningsálitinu þar sem mörgum Slóvenum þótti sem verið væri að arðræna landið til að fjármagna dýran rekstur sambandsstjórnarinnar í Belgrad.

Vorið í Slóveníu

[breyta | breyta frumkóða]

Árið 1987 krafðist hópur menntamanna sjálfstæðis Slóveníu í 57. tölublaði tímaritsins Nova revija. Nefnd um vernd mannréttinda hóf baráttu fyrir lýðræðisumbótum. Í september 1989 voru samþykktar nokkrar stjórnarskrárbreytingar til að koma á þingræði í Slóveníu.[50][51] Þann 7. mars breytti slóvenska þingið nafni landsins í „Lýðveldið Slóvenía“.[52][53] Í apríl 1990 fóru fyrstu lýðræðislegu kosningarnar fram og sameinuð stjórnarandstaða leidd af Jože Pučnik vann sigur.

Slóvenskar varnarsveitir berjast gegn skriðdrekum Júgóslavíuhers í tíu daga stríðinu 1991.

Upphaf byltingarinnar í Slóveníu var næstum ári á undan byltingunum 1989 í Austur-Evrópu, en fór að mestu framhjá alþjóðasamfélaginu. Þann 23. desember samþykktu yfir 88% íbúa að lýsa yfir sjálfstæði Slóveníu.[54][55] Þann 25. júní 1991 lýsti Slóvenía yfir sjálfstæði.[14][56] Snemma morguns þann 27. júní sendi Alþýðuher Júgóslavíu herlið til að koma í veg fyrir stofnun nýs ríkis, sem leiddi til tíu daga stríðsins.[57][58] Þann 7. júlí var Brijuni-samþykktin undirrituð og komið á vopnahléi meðan útfærslu sjálfstæðis Slóveníu var frestað í þrjá mánuði.[59] Við lok mánaðarins hurfu síðustu hermennirnir frá Slóveníu. Landið slapp því við þau stríðsátök sem léku aðra hluta Júgóslavíu grátt á tíunda áratugnum.

Í desember 1991 var ný stjórnarskrá tekin upp,[56] og þar á eftir komu lög um einkavæðingu fyrirtækja.[60] Aðildarríki Evrópusambandsins viðurkenndu sjálfstæði Slóveníu 15. janúar 1992 og landið fékk inngöngu í Sameinuðu þjóðirnar 22. maí 1992.[61]

Slóvenía tók þátt í stríðinu í Afganistan frá 2001 til 2021. Landið gekk í Evrópusambandið 1. maí 2004.[62] Slóvenía á eitt sæti í Evrópuráðinu og sjö slóvenskir þingmenn voru kosnir á Evrópuþingið 13. júní 2004. Sama ár gerðist Slóvenía aðili að NATO.[63] Í kjölfarið tókst Slóveníu að uppfylla skilyrði Maastricht-sáttmálans og tók upp evru 1. janúar 2007.[64] Landið var fyrsta fyrrum kommúnistaríkið sem fór með forsæti Ráðs Evrópusambandsins í sex mánuði 2008. Þann 21. júlí 2010 gerðist Slóvenía aðili að OECD.[65]

Vonbrigði með misskiptingu og innlenda auðmenn komu fram í mótmælum 2012-2013.[66] Nefnd til að koma í veg fyrir spillingu í Lýðveldinu Slóveníu gagnrýndi embættisfærslu stjórnar og stjórnarandstöðu 2012 til 2013. Í kjölfarið bentu lögfræðingar á þörf fyrir breytingar á lagaumhverfinu til að koma í veg fyrir geðþóttastjórn.[67]

Landfræði

[breyta | breyta frumkóða]
Triglav er hæsta fjall Slóveníu (2.864 m).

Sagt er að fjögur svæði mætist í Slóveníu: Alpafjöllin, Dinarísku alparnir, Pannóníska sléttan og Miðjarðarhafið. Hæsta fjall Slóveníu heitir Triglav (2.864 m). Meðalhæð yfir sjávarmáli er 557 m. Slóvenía er þriðja mest skógi vaxna land Evrópu, á eftir Finnlandi og Svíþjóð. Rúmlega helmingur landsins (11.691 km²) er þakinn skógi, hluti þeirra er ævaforn. Stærst þeirra svæða er Kočevje. Graslendi þekur 5.593 km², 2.471 km² teljast til garða og engja. Loks eru 363 km² undirlagðir aldingörðum og 216 km² af vínekrum. Strandlengja Slóveníu er 47 km.

Ríkjandi loftslagsbelti eru miðjarðarhafsloftslag við strendurnar, alpaloftslag við fjöllin og meginlandsloftslag í austurhluta landsins. Meðalhitastig er -2 °C í Janúar og 21 °C í Júlí. Meðalúrkoma er 1.000 mm við strendurnar en svo 3.500 mm í Ölpunum, 800 mm í suðvestri og 1.400 mm á miðju landi.

Fyrstu landfræðilegu svæðisskiptingar Slóveníu voru þróaðar af landfræðingunum Anton Melik (1935-1936) og Svetozar Ilešič (1968). Nýrri svæðisskipting sem Ivan Gams lagði til skiptir Slóveníu upp í eftirfarandi yfirsvæði:

  • Alparnir (visokogorske Alpe)
  • Hæðir við rætur Alpanna (predalpsko hribovje)
  • Ljúbljanadalurinn (Ljubljanska kotlina)
  • Miðjarðarhafsundirlendi Slóveníu (submediteranska - primorska Slovenija)
  • Dínaríska karstlandslagið í Innri-Slóveníu (dinarski kras notranje Slovenije)
  • Pannóníuundirlendi Slóveníu (subpanononska Slovenija)

Samkvæmt nýrri landfræðilegum skiptingum skiptist landið í fjögur yfirsvæði. Þau eru Alpasvæðið, Miðjarðarhafssvæðið, Dínaríska svæðið og Pannoníska svæðið. Svæðin eru skilgreind út frá hæð og loftslagi (meginlandsloftslag, alpaloftsslag og miðjarðarhafsloftslag), en ekki eru glögg skil á milli þeirra.

Þessum yfirsvæðum er svo skipt í mörg og fjölbreytt undirsvæði. Ríkjandi þáttur í skilgreiningu þeirra er jarðfræðileg samsetning og hæð landsins.

Stjórnmál

[breyta | breyta frumkóða]
Forsetahöllin og aðsetur ríkisstjórnarinnar í Ljúbljana.

Slóvenía er fjölflokka þingræði. Þjóðhöfðingi Slóveníu er forseti landsins sem er kjörinn í lýðræðislegum kosningum á fimm ára fresti og gegnir mikilvægu hlutverki sem sameiningartákn.[68] Forsetinn er jafnframt æðsti maður hers Slóveníu.[69] Forsætisráðherra fer fyrir framkvæmdarvaldinu ásamt stjórnarráði ráðherra, sem kjörnir eru af þinginu.[61]

Slóvenska þingið er tvískipt. Það samanstendur af þjóðþinginu (Državni zbor) og þjóðarráðinu (Državni svet). Þjóðþingið samanstendur af 90 sætum. 88 sæti eru skipuð fulltrúum sem eru kjörnir með hlutfallskosningu. Tvö sæti eru frátekin fyrir innfæddu ungversku og ítölsku minnihlutahópana.[70]

Þjóðarráðið hefur 40 sæti, sem samanstendur af fulltrúum hagsmunahópa á sviði velferðar, hagkerfis, fagmanna og sérhópa. Þingkosningar eru á fjögurra ára fresti, en þjóðarráðskosningar eru haldnar með óbeinum hætti á fimm ára fresti.

Stjórnsýslueiningar

[breyta | breyta frumkóða]

Einu formlegu stjórnsýslueiningar landsins eru sveitarfélögin (občine) sem eru 212 talsins. Fyrir hverju sveitarfélagi fer sveitarstjóri (župan) sem er kosinn til fjögurra ára í senn, og sveitarstjórnir (občinski svet). Í flestum sveitarfélögum er bæjarráðið kosið með hlutfallskosningu, en í nokkrum minni sveitarfélögum er notast við meirihlutakosningu. Sveitarstjórinn skipar formann bæjarráðs.[71] Celje, Koper, Kranj, Ljubljana, Maribor, Murska Sobota, Nova Gorica, Novo Mesto, Ptuj, Slovenj Gradec og Velenje teljast til bæjarfélaga (þéttbýlis).

Söguleg skipting

[breyta | breyta frumkóða]
Slóvenía er skipt, samkvæmt hefð, í átta svæði.

Eins og gefið er upp í Enciklopedija Slovenije (Alfræðirit Slóveníu) eru hefðbundin landsvæði Slóveníu byggð á gamalli skiptingu Slóveníu í fjögur krúnulönd Habsborgara (Carniola, Carinthia, Styria og Littoral), og svæði þeirra eru:

Síðustu tvö svæðin eru yfirleitt talin saman sem strandsvæðið (Littoral eða Primorska). Hvíta-Carniola (Bela krajina), sem er hluti Neðri-Carniolu, er yfirleitt talið sem hluti sérstaks svæðis.

Tölfræðileg skipting

[breyta | breyta frumkóða]
Slóveníu skipt í tólf svæði .

Slóveníu er, frá og með maí 2005 skipt í tólf svæði vegna lagalegra og tölfræðilegra álitaefna.

1

██ Gorenjska

2

██ Goriška

3

██ Jugovzhodna Slovenija

4

██ Koroška

5

██ Notranjsko-kraška

6

██ Obalno-kraška
7

██ Osrednjeslovenska

8

██ Podravska

9

██ Pomurska

10

██ Savinjska

11

██ Spodnjeposavska

12

██ Zasavska

Verið er að undirbúa nýja skiptingu landsins í á bilinu 12-14 svæði. Þó getur hugsast að þessi tólf svæði haldi sér. Eftir á að opinbera tillögur þess efnis. Að því loknu verður málið rætt á þingi.

Efnahagslíf

[breyta | breyta frumkóða]

Slóvenía er hátekjuland ($23,250 árið 2006), með hæstu vergu landsframleiðslu af þem löndum sem nýlega gengu inn í ESB eða um 90% af meðaltali innan Evrópu. Verðbólga hefur minnkað mikið undanfarið og er nú um meðaltal innan Evrópu. Hagvöxtur hefur verið mikill síðustu ár (5.2% fyrstu 9 mánuði 2006, 4.0% árið 2005, 4.4% árið 2004, áætlaður 4.8% 2007), eftir að hafa verið aðeins 2.7% 2003 áður en landið gekk inn í ESB. Landið var það fyrsta af nýju Evrópusambandslöndunum til að taka upp evru árið 2007. Það hefur verið hluti af Efnahags- og framfarastofnuninni frá 2010..[72][73] Efnahagsþróun er mjög ólík milli héraða.[74]

Frá síðustu aldamótum hafa bankar, símafyrirtæki og opinber þjónustufyrirtæki verið einkavædd. Höft á erlenda fjárfestingu hafa verið afnumin og gert er ráð fyrir að áhugi á erlendri fjárfestingu muni aukast næstu ár.

Íbúar

[breyta | breyta frumkóða]
Íbúaþéttleiki í Slóveníu eftir sveitarfélögum sem sýnir greinilega þéttbýlustu landsvæðin Ljúbljana og Kranj (miðju), Maribor (norðaustri) og Slóvensku Istríu (suðvestri).

Íbúar Slóveníu eru um 2 milljónir talsins. Þéttleiki byggðar er 101 íbúar á ferkílómetra sem er með því minnsta sem gerist innan Evrópu (samanborið við til dæmis 402 í Hollandi og 195 á Ítalíu). Tölfræðihéraðið Karníóla-Karst er dreifbýlast en Mið-Slóvenía þéttbýlust. [75]

Slóvenía er á meðal þeirra Evrópulanda þar sem þjóðin eldist hvað örast, sem stafar af lágri fæðingartíðni og auknum lífslíkum.[76] Næstum allir íbúar Slóveníu yfir 64 ára aldri eru komnir á eftirlaun, bæði karlar og konur.[77] Hópur vinnandi fólks fer því minnkandi þrátt fyrir aðflutning.[78] Tillaga um að hækka eftirlaunaaldurinn úr því sem nú er (57 ár fyrir konur og 58 ár fyrir karla) var fellt í þjóðaratkvæðagreiðslu í júní 2011.[79] Töluverður munur er á lífslíkum karla (78,2 ár) og kvenna (84 ár).[80] Fæðingartíðni árið 2014 var metin á 1,33 börn á konu, sem er nokkuð undir jafnvægishlutfallinu 2,1.[81] Meirihluti barna (58,6% árið 2016) fæðist utan hjónabands.[82]

Árið 2009 var tíðni sjálfsmorða í Slóveníu 22 á 100.000 íbúa á ári, sem er með því mesta sem gerist í Evrópu.[83] Frá 2000 til 2010 hafði þessi tíðni samt lækkað um 30%. Töluverður munur er á kynjum og landsvæðum.[84]

Menning

[breyta | breyta frumkóða]
Heyþurrkhjallur í Slóveníu.

Meðal þekktustu fulltrúa slóvenskrar menningar á heimsvísu eru hljómsveitin Laibach og heimspekingurinn Slavoj Žižek.

Varðveittar sögulegar byggingar í Slóveníu eru meðal annars 2.500 kirkjur, 1.000 kastalar, rústir og herragarðar, býli og sérstakar byggingar til heyþurrkunar sem nefnast kozolci.[85]

Fjórir staðir í Slóveníu eru á heimsminjaskrá UNESCO. Škocjan-hellar og karstlandslagið þar í kring eru verndað svæði.[86] Gömlu skógarnir í kringum Goteniški Snežnik og Kočevski Rog í suðausturhluta landsins eru líka friðaðir. Idrija-kvikasilfursnámurnar eru á listanum og líka forsögulegu stauraþorpin í Ljúbljanamerski.[87]

Einn mest ljósmyndaði staður landsins eru byggingarnar á Bledeyju. Kastalinn er safn og veitingastaður. Í nágrenni Postonja er Predjamakastali hálffalinn í helli. Á söfnum í Ljúbljana og annars staðar má sjá einstakar minjar eins og Divje Babe-flautuna og hjólið frá Ljúbljanamerski sem er talið elsta varðveitta hjól heims. Í Ljúbljana er að finna arkitektúr frá tímum barokksins og Art Nouveau auk samtímabyggingarlistar. Nýstárlegar gönguleiðir og brýr í Ljúbljana eftir slóvenska arkitektinn Jože Plečnik eru eitt af því eftirtektarverðasta við borgina.

Tilvísanir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ 1,0 1,1 Černe, Andrej (2004). Orožen Adamič, Milan (ritstjóri). Gateway to Western, Central, and Southeastern Europe (PDF). Slovenia: A Geographical Overview. Association of the Geographical Societies of Slovenia. bls. 127. ISBN 961-6500-49-X.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Slovenia – History, Geography, & People“. Encyclopedia Britannica. 5. júní 2021. Sótt 16. júní 2021.
  3. ↑ Perko, Drago (2008). „Slovenia at the Junction of Major European Geographical Units“ (PDF). The Slovenian. Toronto: Vse Slovenski Kulturni Odbor [The All Slovenian Cultural Committee]. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 28. janúar 2022. Sótt 19. ágúst 2022.
  4. ↑ „Slovenia“. InfoPlease. 3. febrúar 2017. Sótt 16. júní 2021.
  5. ↑ „Population: Demographic situation, languages and religions“. 10. október 2017.
  6. ↑ „Slovene language“. Encyclopedia Britannica. Sótt 16. júní 2021.
  7. ↑ Fallon, Steve (2007). „Environment“. Slovenia (5. útgáfa). Lonely Planet. bls. 40. ISBN 978-1-74104-480-5.
  8. ↑ Ogrin, Darko (2004). „Modern Climate Change in Slovenia“ (PDF). Í Orožen Adamič, Milan (ritstjóri). Slovenia: A Geographical Overview. Association of the Geographical Societies of Slovenia. bls. 45. ISBN 961-6500-49-X. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 17. júlí 2013.
  9. ↑ „About Ljubljana“. Mestna občina Ljubljana. 3. júlí 2017. Sótt 16. júní 2021.
  10. ↑ Trgovčević, Ljubinka (18. júlí 2016). „Yugoslavia“. International Encyclopedia of the First World War (WW1). Sótt 18. júní 2021.
  11. ↑ „History and culture“. I feel Slovenia. 4. mars 2020. Sótt 16. júní 2021.
  12. ↑ Sečen, Ernest (16. apríl 2005). „Mejo so zavarovali z žico in postavili mine“ [They Protected the Border with Wire and Set up Mines]. Dnevnik.si (slóvenska). Afrit af upprunalegu geymt þann 21. mars 2015. Sótt 13. apríl 2012.
  13. ↑ „From Alignment to Non-Alignment: Yugoslavia Discovers the Third World“. Wilson Center. 5. júní 2019. Sótt 9. apríl 2021.
  14. ↑ 14,0 14,1 Škrk, Mirjam (1999). „Recognition of States and Its (Non-)Implication on State Succession: The Case of Successor States to the Former Yugoslavia“. Í Mrak, Mojmir (ritstjóri). Succession of States. Martinus Nijhoff Publishers. bls. 5. ISBN 9789041111456.
  15. ↑ „Slovenia Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption“. The Heritage Foundation. 24. janúar 2021. Afrit af upprunalegu geymt þann 25 janúar 2022. Sótt 16. júní 2021.
  16. ↑ „Gini index (World Bank estimate) | Data“. data.worldbank.org. Sótt 21. júlí 2021.
  17. ↑ „International organisations and international law“. Portal GOV.SI. Sótt 16. júní 2021.
  18. ↑ Kopač, Janez (2007). „Mesto kot upravnoteritorialna enota 1945–1955“ [A Town as an Administrative–Territorial Unit]. Arhivi (slóvenska og enska). Arhivsko društvo Slovenije. 30 (2): 83. ISSN 0351-2835. Snið:COBISS. Afrit af upprunalegu geymt þann 31. ágúst 2018. Sótt 30. ágúst 2018.
  19. ↑ Kopač, Janez (2001). „Ustava Socialistične republike Slovenije z dne 9. aprila 1963“ [The Constitution of the Socialist Republic of Slovenia from 9 April 1963]. Arhivi (slóvenska). XXIV (1): 1. Afrit af upprunalegu geymt þann 3. mars 2016. Sótt 30. ágúst 2018.
  20. ↑ „Milestones - slovenia.si“. slovenia.si. Afrit af upprunalegu geymt þann 22. febrúar 2018. Sótt 18. mars 2018.
  21. ↑ Luthar, Oto (2008). „From Prehistory to the End of the Ancient World“. The Land Between: A History of Slovenia. Peter Lang. bls. 15. ISBN 978-3-631-57011-1.
  22. ↑ „Potočka zijavka“. Parc.si. Palaeolithic Research Centre. Afrit af upprunalegu geymt þann 3. október 2012.
  23. ↑ Debeljak, Irena; Turk, Matija. Šmid Hribar; Mateja Torkar; Gregor Golež; Mateja Podjed; Dan. Drago Kladnik; Drago. Erhartič; Bojan Pavlin; Primož. Jerele, Ines. (ritstjórar). Potočka zijalka. Afrit af upprunalegu geymt þann 15. maí 2012. Sótt 12. mars 2012.
  24. ↑ „The oldest wooden wheel in the world: Virtual exhibition“. 4. janúar 2013. Afrit af upprunalegu geymt þann 23. janúar 2013.
  25. ↑ Alexander Gasser (mars 2003). „World's Oldest Wheel Found in Slovenia“. Government Communication Office of the Republic of Slovenia. Afrit af upprunalegu geymt þann 14. júlí 2012. Sótt 19. ágúst 2010.
  26. ↑ „Application for the Title of the European Capital of Culture 2012“ (PDF). City Municipality of Maribor. 2008. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 6. apríl 2020. Sótt 4. september 2022.[óvirkur tengill]
  27. ↑ Wolfram, Herwig (1997). The Roman Empire and Its Germanic Peoples. Berkeley, CA: University of California Press. bls. 92.
  28. ↑ Singleton, Fred (1989). A Short History of the Yugoslav Peoples. Cambridge: Cambridge University Press. bls. 2.
  29. ↑ Štih, Peter (2009). Na stičišču svetov: slovenska zgodovina od prazgodovinskih kultur do konca 18. stoletja [At the Junction of the Worlds: Slovene History from the Prehistoric Cultures to the End of the 18th Century] (slóvenska). Modrijan Publishing House. bls. 33. ISBN 978-961-241-375-0.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 „About Slovenia – Culture of Slovenia“. Culture.si. Sótt 2. júní 2012.
  31. ↑ Lenček, Rado (1990). „The Terms Wende-Winde, Wendisch-Windisch in the Historiographic Tradition of the Slovene Lands“. Slovene Studies. 12 (1): 94. doi:10.7152/ssj.v12i1.3797.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 Benderly, Jill; Kraft, Evan (1996). „In the Beginning: The Slovenes from the Seventh Century to 1945“. Independent Slovenia: Origins, Movements, Prospects. Palgrave Macmillan. bls. 9–11. ISBN 978-0-312-16447-8.
  33. ↑ Petra Svoljšak, Slovenski begunci v Italiji med prvo svetovno vojno (Ljubljana 1991).
  34. ↑ Lipušček, U. (2012) Sacro egoismo: Slovenci v krempljih tajnega londonskega pakta 1915, Cankarjeva založba, Ljubljana. ISBN 978-961-231-871-0
  35. ↑ Cresciani, Gianfranco (2004) Clash of civilisations Geymt 6 maí 2020 í Wayback Machine, Italian Historical Society Journal, Vol. 12, No. 2, p. 4
  36. ↑ Mira Cencič, TIGR (Ljubljana: Mladinska knjiga, 1997)
  37. ↑ Tatjana Rejec, Pričevanja o TIGR-u (Ljubljana: Slovene Society, 1995)
  38. ↑ Kranjec, Silvo (1925–1991). „Korošec Anton“. Slovenski biografski leksikon (slóvenska) (Online. útgáfa). Slovenian Academy of Sciences and Arts. Afrit af upprunalegu geymt þann 23. ágúst 2011. Sótt 24. júlí 2010.
  39. ↑ 39,0 39,1 Gregor Joseph Kranjc (2013). To Walk with the Devil, University of Toronto Press, Scholarly Publishing Division, p. introduction 5
  40. ↑ Haar, I., Fahlbusch, M. (2006): German Scholars and Ethnic Cleansing, 1919–1945, Berghahn Books, ISBN 9781845450489, p. 115
  41. ↑ Lukšič-Hacin, M., Mlekuž J. (2009): Go Girls!: When Slovenian Women Left Home, Založba ZRC SAZU, ISBN 9789612541705, p. 55
  42. ↑ Zdravko Troha (2004). Kočevski Nemci – partizani [fotografije Zdravko Troha, Pokrajinski muzej Kočevje, Arhiv Slovenije]. Ljubljana: Slovensko kočevarsko društvo Peter Kosler. ISBN 961-91287-0-2
  43. ↑ Lumans, V.O. (1993):Himmler's Auxiliaries: The Volksdeutsche Mittelstelle and the German National Minorities of Europe, 1933–1945, Univ of North Carolina Press, ISBN 9780807820667, p. 175
  44. ↑ Jeffreys-Jones, R. (2013): In Spies We Trust: The Story of Western Intelligence, Oxford University Press, ISBN 9780199580972
  45. ↑ Adams, Simon (2005): The Balkans, Black Rabbit Books, ISBN 9781583406038
  46. ↑ Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration. 2. árgangur. San Francisco: Stanford University Press. bls. 96–97. ISBN 0-8047-3615-4.
  47. ↑ Rusinow, Dennison I. (1978). The Yugoslav experiment 1948–1974. University of California Press. bls. 2. ISBN 0-520-03730-8.
  48. ↑ „Slovene-Italian Relations 1880–1956 – Report of the Slovene-Italian historical and cultural commission“. Afrit af upprunalegu geymt þann 8. apríl 2008. Sótt 22. apríl 2015.
  49. ↑ „Communist crimes in Slovenia: mass graves and public discussion“. Communist crimes in Slovenia: mass graves and public discussion | Communist Crimes (enska). Sótt 15. október 2020.
  50. ↑ Zajc, Drago (2004). Razvoj parlamentarizma: funkcije sodobnih parlamentov [The Development of Parliamentarism: The Functions of Modern Parliaments] (PDF) (slóvenska). Publishing House of the Faculty of Social Sciences, University of Ljubljana. bls. 109. ISBN 961-235-170-8. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 26. apríl 2012. Sótt 27. desember 2011.
  51. ↑ „Osamosvojitveni akti Republike Slovenije“ (slóvenska). Office for Legislation, Government of the Republic of Slovenia. Afrit af upprunalegu geymt þann 17. janúar 2012. Sótt 27. desember 2011.
  52. ↑ Innovatif and ORG.TEND (14. maí 1992). „Year 1990 | Slovenia 20 years“. Twenty.si. Afrit af upprunalegu geymt þann 11. júní 2012. Sótt 2. júní 2012.
  53. ↑ „Odlok o razglasitvi ustavnih amandmajev k ustave Socialistične Republike Slovenije“ (PDF). Uradni List Republike Slovenije (slóvenska). 16. mars 1990. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 27 nóvember 2013. Sótt 27. desember 2011.
  54. ↑ Felicijan Bratož, Suzana (2007). Prevzem arhivskega gradiva plebiscitnega referenduma o samostojnosti Republike Slovenije (PDF). 6. zbornik referatov dopolnilnega izobraževanja s področja arhivistike, dokumentalistike in informatike v Radencih od 28. do 30. marca 2007 (slóvenska og enska). Regional Archives Maribor. bls. 453–458. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 13. nóvember 2012.
  55. ↑ „Volitve“ [Elections]. Statistični letopis 2011. 2011. bls. 108. ISSN 1318-5403. Afrit af upprunalegu geymt þann 26. ágúst 2013. Sótt 7. september 2022.
  56. ↑ 56,0 56,1 Jonsson, Anna (2006). „Changing Concepts of Rights“. Í P. Ramet, Sabrina; Fink-Hafner, Danica (ritstjórar). Democratic Transition in Slovenia: Value Transformation, Education, And Media. Texas A&M University Press. bls. 75. ISBN 978-1-58544-525-7.[óvirkur tengill]
  57. ↑ Race, Helena (2005). "Dan prej" – 26. junij 1991: diplomsko delo (PDF) (slóvenska). Faculty of Social Sciences, University of Ljubljana. Sótt 3. febrúar 2011.
  58. ↑ „About the Slovenian Military Forces: History“. Slovenian Armed Forces, Ministry of Defence. Afrit af upprunalegu geymt þann 19. maí 2009. Sótt 3. febrúar 2011.
  59. ↑ Bennett, Christopher (1995). „Slovenia Fights“. Yugoslavia's Bloody Collapse: Causes, Course and Consequences. C. Hurst & Co. Publishers. bls. 159. ISBN 978-1-85065-232-8.
  60. ↑ Klemenčič, Matjaž; Žagar, Mitja (2004). „Democratization in the Beginning of the 1990s“. The Former Yugoslavia's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook. ABC-CLIO. bls. 298. ISBN 978-1-57607-294-3.
  61. ↑ 61,0 61,1 Borak, Neven; Borak, Bistra (2004). „Institutional Setting for the New Independent State“. Í Mrak, Mojmir; Rojec, Matija; Silva-Jáuregui, Carlos (ritstjórar). Slovenia: From Yugoslavia to the European Union. World Bank Publications. World Bank Publications. bls. 58. ISBN 978-0-8213-5718-7.
  62. ↑ „Slovenia“. european-union.europa.eu (enska). Afrit af upprunalegu geymt þann 2. september 2022. Sótt 7. september 2022.
  63. ↑ „Slovenia's NATO membership | GOV.SI“. Portal GOV.SI (enska).
  64. ↑ „Slovenia joins the euro area – European Commission“.
  65. ↑ „Slovenia's accession to the OECD“. OECD. 21. júlí 2010. Sótt 22. júlí 2016.
  66. ↑ Joachim Becker: "Nujno je treba zavreti poglabljanje neoliberalizma v Evropski uniji, saj je to slepa ulica" Geymt 7 maí 2013 í Wayback Machine, viðtal við Joachim Becker, Mladina, 23. nóvember 2012
  67. ↑ "Posvet pravnikov. Samovolja politikov presega vse meje", Dnevnik, 18. janúar 2013.
  68. ↑ Furtlehner, Petra (2008). „Slovenia“. Í Falkner, Gerda; Treib, Oliver; Holzleithner, Elizabeth (ritstjórar). Compliance in the Enlarged European Union: Living Rights Or Dead Letters?. Ashgate Publishing, Ltd. bls. 126–127. ISBN 978-0-7546-7509-9.
  69. ↑ Šturm, Lovro (2006). „Slovenia“. Í Robbers, Gerhard (ritstjóri). The President of the Republic. bls. 832. ISBN 978-0-8160-6078-8.
  70. ↑ Prunk, Janko; Pikalo, Jernej; Milosavljevič, Marko (2007). Facts about Slovenia. Government Communication Office, Government of the Republic of Slovenia. bls. 23. ISBN 978-961-6435-45-1.
  71. ↑ „Sprejet zakon“. .gov.si. 13. júlí 2000. Sótt 2. júní 2012.
  72. ↑ „Osnovni gospodarski podatki o Sloveniji“ (slóvenska). Embassy of the Republic of Slovenia Vienna. Afrit af upprunalegu geymt þann 18. júní 2012. Sótt 15. mars 2012.
  73. ↑ M. Magstadt, Thomas (2010). „Eastern Europe“. Nations and Government: Comparative Politics in Regional Perspective (6th. útgáfa). Cengage Learning. bls. 27. ISBN 978-0-495-91528-7.
  74. ↑ "Regional Disparities in Slovenia 2/12"; sótt 8. apríl 2015.
  75. ↑ „30.9 Gostota naseljenosti 1.7 – Population Density, 1 July“. Stat.si. Afrit af upprunalegu geymt þann 26. ágúst 2013. Sótt 25. nóvember 2012.
  76. ↑ Zupanič, Milena (20. júní 2011). „Demografski preobrat: tiha revolucija med nami“. Delo.si (slóvenska). Delo, d. d. ISSN 1854-6544.
  77. ↑ Hlebec, Valentina; Šircelj, Milivoja (september 2011). „Population Ageing in Slovenia and Social Support Networks of Older People“. Í Hoff, Andreas (ritstjóri). Population Ageing in Central and Eastern Europe: Societal and Policy Implications. Ashgate Publishing, Ltd. bls. 118–119. ISBN 978-0-7546-7828-1.
  78. ↑ „Strong Growth but an Ageing Workforce“. Slovenia. OECD Publishing. júlí 2009. bls. 34. ISBN 978-92-64-06894-0.
  79. ↑ Naidu-Ghelani, Rajeshni (23. janúar 2012). „Countries with Aging Populations“. CNBC. Afrit af upprunalegu geymt þann 23. febrúar 2013.
  80. ↑ „Health status – Life expectancy at birth – OECD Data“. theOECD. Afrit af upprunalegu geymt þann 11. ágúst 2019. Sótt 23. september 2019.
  81. ↑ „The World Factbook“.
  82. ↑ „Births, Slovenia, 2016“. Stat.si. Afrit af upprunalegu geymt þann 29 desember 2021. Sótt 3. ágúst 2017.
  83. ↑ „World Suicide Prevention Day 2010“. Statistical Office of the Republic of Slovenia. 8. september 2010. Afrit af upprunalegu geymt þann 13. nóvember 2010. Sótt 14. september 2010.
  84. ↑ „World Suicide Prevention Day 2011“. Statistical Office of the Republic of Slovenia. 8. september 2011. Afrit af upprunalegu geymt þann 16 nóvember 2014. Sótt 7 ágúst 2022.
  85. ↑ Planet, Lonely; Bain, Carolyn; Fallon, Steve (1. maí 2016). Lonely Planet Slovenia (enska). Lonely Planet. bls. 498. ISBN 978-1-76034-148-0.
  86. ↑ „Škocjan Caves mark 30th anniversary of UNESCO listing“. The Slovenia Times. 26. nóvember 2016. Afrit af upprunalegu geymt þann 19 maí 2021. Sótt 21. maí 2020.
  87. ↑ Budja, Mihael; Mlekuz, Dimitrij (2010). „Lake or Floodplain? Mid-Holocene Settlement Patterns and the Landscape Dynamic of the Izica Floodplain (Ljubljana Marsh, Slovenia)“. The Holocene. 20 (8): 1269. Bibcode:2010Holoc..20.1269B. doi:10.1177/0959683610371998. S2CID 140165952.

Tenglar

[breyta | breyta frumkóða]
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Slóvenía&oldid=1888499“