Irura
Irura | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Gipuzkoa, Euskal Herria | |||||||||||
Irura udalerriaren aireko ikuspegia. | |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||||
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
Lurraldea | Gipuzkoa | ||||||||||
Eskualdea | Tolosaldea | ||||||||||
Izen ofiziala | Irura | ||||||||||
Posta kodea | 20271 | ||||||||||
INE kodea | 20046 | ||||||||||
Herritarra | irurar | ||||||||||
Kokapena | |||||||||||
Koordenatuak | 43°10′03″N 2°04′02″W / 43.1675°N 2.0672°W | ||||||||||
Azalera | 2,99 km² | ||||||||||
Garaiera | 65 m | ||||||||||
Distantzia | 21 km Donostiara | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 1.887 (2023) 2 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 6,31 bizt/km² | ||||||||||
Hazkundea (2003-2013)[1] | % 60,1 | ||||||||||
Zahartze tasa[1] | % 19,01 | ||||||||||
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 92,38 | ||||||||||
Ekonomia | |||||||||||
Jarduera tasa[1] | % 87,67 (2011) | ||||||||||
Genero desoreka[1] | % 4,95 (2011) | ||||||||||
Langabezia erregistratua[1] | % 10,58 (2013) | ||||||||||
Euskara | |||||||||||
Euskaldunak[1] | % 77,09 (2010) | ||||||||||
Kaleko erabilera [2] | % 78,1 (2016) | ||||||||||
Etxeko erabilera[3] | % 58.2 (2016) | ||||||||||
Datu gehigarriak | |||||||||||
Sorrera | 1845 (juliotar egutegia) | ||||||||||
Webgunea | https://www.irura.eus |
Irura Gipuzkoako ekialdeko udalerri bat da, Tolosaldekoa. 1.750 biztanle zituen
2016. urtean. UEMAko kidea da.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Irura Tolosaldearen iparraldean dago, Gipuzkoako hiriburutik 21 kilometro hegoaldera. Oria ibaiak udalerria zeharkatzen du.
Udalerri mugakideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Iparraldean eta ekialdean Villabonarekin egiten du muga, ipar-mendebalde eta mendebaldean Anoetarekin, eta hegoaldean Tolosarekin.
Anoeta | Anoeta eta Villabona-Amasa | Villabona-Amasa | ||
Anoeta | Villabona-Amasa | |||
| ||||
Anoeta eta Tolosa | Tolosa | Tolosa |
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erdi Aroan Irura laborantza-herria zen, Oria ibaiaren ondoan kokatua. 1385eko abuztuaren 4an, Irurak Tolosako hiribilduarekin bat egin zuen ahaide nagusien eredu feudalari aurre egiteko eta nekazariak haiengandik babesteko. Hala ere, Irurak herri-basoen jabegoa mantendu eta bere eremua bereizteko mugarriak jartzen jarraitu zuen.
1845. urtetik aurrera, Elisabet II.aren erreformaren ondoren, Irura udalerri bihurtu zen berriz ere.[4]
Azpiegiturak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hezkuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kirola
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Osasuna
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Osasun zentroa[15]
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2019an zituen 1.811 biztanleetatik ,1k 65 urte edo gehiago zituen eta atzerrian jaiotakoen kopurua ,71 zen.[16]
XXI. mendeko lehen urteetan hazkunde demografiko handia eduki zuen, egin ziren etxebizitza berriei esker.[17]
Irurako biztanleria |
---|
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lehen sektorea BEGaren %0,1. Bigarren sektorea p,4. Hirugarren sektorea %,2. Eraikuntza %4,4.[16]
Politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2007ko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]PSE-EE eta PP alderdi politikoak baino ezin ziren aurkeztu, Espainiako Auzitegi Gorenak Abertzale Sozialisten Batasuna eta EAEren hautes-zerrendak baliogabetu baitzituen. Hori dela eta, aurreko alkateak, Marimi Ugaldek, boto zuria eskatu zuen. 971 lagunek zuten bozkatzeko aukera eta hauek izan ziren emaitzak:
- Zuriak: 562 boto.
- Baliogabeak: 14 boto.
- PSE-EE: 18 boto.
- PP: 12 boto.
- Abstentzioa: % 37,59.
Bi alderdi politiko horiek zinegotziak lortzeko botoen % 5 lortu behar zutenez, ezin izan zuten udal talderik sortu, eta beraz alkatetza Marimi Ugalderen —aurreko alkatearen— esku geratu zen. [17][18][19]
2011ko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bildu koalizioko Ainhoa Ugalde hautatu zuten alkate.
Irurako udalbatza 2011an | |||
Alderdia | Zinegotziak | Boto kopurua[20] | |
Bildu | |||
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | |||
Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | |||
Alderdi Popularra (PP) |
2015eko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2015eko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EAJk 419 boto. EH Bilduk 315 boto. PSE-EEk 22 boto.[21]
Ana Leunda (EAJ) izendatu zuten alkate.[22][23]
2019ko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 458 boto. EAJk 350 boto. PSE-EEk 39 boto.[21]
Gorka Murua izendatu zuten alkate.[24][25]
2023ko udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2023ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 435 boto, EAJk 249 boto, PSE-EEk 32 boto eta PPk (Alderdi Popularrak) 7 boto.[26]
Gorka Murua izendatu zuten alkate berriro. EH Bilduk sei zinegotzi lortu zituen, eta EAJk beste hirurak.[27]
Alkateak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hauek izan dira Irurako azken alkateak:
Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[28] | |
Jose Ramon Larrinaga Aguirrezabala[28][29] | 1979 | 1983 | Herri Batasuna | |
1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
1987 | 1991 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] | 1995 | 1999 | Herri Batasuna | |
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] | 1999 | 2003 | Euskal Herritarrok | |
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] | 2003 | 2007 | Jarduneko alkatea | |
Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] | 2007 | 2011 | Jarduneko alkatea | |
Ainhoa Ugalde Gorostiaga | 2011 | 2015 | Bildu | |
Ana Jesus Leunda Gurruchaga[22][23] | 2015 | 2019 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Gorka Murua Macuso[24][25] | 2019 | Jardunean | Euskal Herria Bildu |
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskara
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Iruran[33] euskalduna da biztanleriaren �.67, eta euskararen erabilera Q.3 da. Irurako euskara gipuzkeran[34] katalogaturik dago, zehatzago, erdiguneko gipuzkeraren[35] parte den Tolosaldeko euskaran[36]. Azpieuskalki hau Beterriko hizkerek eta Tolosaldekoek osatzen dute.
2016ko Eustaten datuen arabera euskaldunak t,26 ziren.[16]
Jaiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Samielak. Irailaren amaieran eta urriaren hasieran.[37]
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- San Migel parrokia. Irurako San Migel Parrokia Irurako San Migel plazan dago. Gotikoa da. XVI. mendean eraikina altxatu egin zen, nabeei altuera handiagoa emanez. Ataria geroago gehitu zitzaion.[38] Duela urte batzuk eraberritu zen, prozesuan objektu historiko ugari aurkituz.
- Udaletxea. Baserri itxurako eraikina. 1984an berritu zen.[38]
- Laskibar baserria. XVIII. mendekoa.[38]
- Agerre baserria. XV. mende amaierakoa edo XVI. mende hasierakoa.[38]
- Larriturri baserria
- Garbitoki publikoa. 1889koa.[38]
- Irurako trinketea. Irurako trinketak erabilera handia du, xare jokoan batez ere. Izan ere, hortxe dago Ametsa Xare Eskolaren egoitza.
Irurar ezagunak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Bonifazio Laskurain (1882-1978), txistulari eta musikagilea.
- Txomin Olano (1890-1972), piano-jotzaile eta organista.
- Eladia Altuna (1918-2009), erraketista.
- Gloria Agirrezabalaga (1922-), erraketista.
- Mercedes Agirrezabalaga (1928-), erraketista.
- Garbiñe Balerdi (1935-), erraketista.
- Belén Balerdi (1937-1982), erraketista.
- Eladia Balerdi (1942-1997), erraketista.
- Manuela Igartua Olaechea (1970-), farmazialaria.
- Xabier Artola (1995-), dantzaria.
Iruditegia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]-
Herriaren sarrera Anoetatik.
-
Plaza.
-
Kalea.
-
Kioskoa.
-
Ikastola.
-
Irura argazki historiko batean
-
San Migel elizaren ataria
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Historia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Haurrak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Ludoteka eta gaztelekuan izena emateko epea irekita» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Haurreskolak - Haurreskolako datuak» www.haurreskolak.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Irurako Ikastola» www.irurakoikastola.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Zentroak - KZgunea» www.kzgunea.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Loatzo musika eskola» Loatzo (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Kultura» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Liburutegia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Trinketea» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Frontoia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Osasuna» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b c «Web Eustat. Irurako datu estatistikoak» eu.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b c d e f (Gaztelaniaz) ««Herritarrengatik jaso dudan laguntasuna izan da onena»» El Diario Vasco 2011-06-11 (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b c d e «Marimi Ugalde: «Agintzeko ez, herritarrei zerbitzatzeko dago alkatea» - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b c d e (Gaztelaniaz) «La alcaldesa de Irura seguirá de momento en funciones al no haberse elegido ediles» El Diario Vasco 2007-06-05 (Noiz kontsultatua: 2021-12-21).
- ↑ 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean 2011/07/15ean kontsultatua
- ↑ a b www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b «EAJk Irurako alkatetza lortu du - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b «Iruran EAJko Ana Leundak hartu du alkatetza - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b «Iruran EH Bildura itzuli da alkatetzara, EAJri aldea aterata - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b «15 alkate berri izango dira Tolosaldean - Tolosaldea» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «2023ko HAUTESKUNDEAK» hauteskundeak.gipuzkoa.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-24).
- ↑ «Udal hauteskundeak 2023 - Irura - Tolosaldeko ataria» ataria.eus (Noiz kontsultatua: 2024-03-15).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2021-02-02).
- ↑ (Gaztelaniaz) «IRURA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-22).
- ↑ «Larrinaga Arrese-Igor, Visitacion - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Antzerkia eta poxpolin dantza - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Irura - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Erdialdekoa - Gipuzkera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
- ↑ «Erdigunekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
- ↑ «Tolosaldekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
- ↑ «Samielak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b c d e «Monumentuak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |