wiatr

Old Polish

Alternative forms

• wietr

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *větrъ. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /vjatr/
• IPA^(key): (15^th CE) /vjatr/

Noun

wiatr m animacy unattested (related adjective wiatrowy or wietrzny)

1. (attested in Lesser Poland, Southern Borderlands) wind (real or perceived movement of atmospheric air usually caused by convection or differences in air pressure)
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[1], Krakow, page 183b:

     Iscy thamo... na the tho puscy any descz, any vatr, any... sle pouetrze thamocz ono nygdy ne postogy

     [Iżci tamo... na te to puszczy ani deszcz, ani wiatr, ani... złe powietrze tamoć ono nigdy nie postoji]

   • 1880-1894 [Middle of the 15th century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[2], volume I, Lviv, page 64:

     Sic pugno, non quasi aerem, nye yako na wyathr, verberans (I Cor 9, 26)

     [Sic pugno, non quasi aerem, nie jako na wiatr, verberans (I Cor 9, 26)]

2. (philosophy, alchemy, attested in Greater Poland) wind; air (one of the four elements of the ancient Greeks and Romans)
   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎^[3], Greater Poland, page 73 arg:

     Ten ps[alm] powyada, yze Xpus stworzyl zywyoly, to yest zyemye, wyatr, ogye[ń], wodę

     [Ten psalm powiada, iże Krystus stworzył żywioły, to jest ziemię, wiatr, ogie[ń], wodę]

3. (attested in Greater Poland) breath (air drawn in and out by the lungs)
   • 1977-1980 [c. 1470], urowska-Górowska Wanda, Kyas Vladimir, editors, Mamotrekty staropolskie‎^{[4], [5], [6]}, Lubin, page 150:

     Wyatr flatus (quoniam fumus flatus est in naribus nostris Sap 2, 2)

     [Wiatr flatus (quoniam fumus flatus est in naribus nostris Sap 2, 2)]

4. wind (direction from which the wind may blow; a point of the compass; especially, one of the cardinal points)
   • 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 9, 24:

     Po cztirzech wyetrzech (per quattuor ventos) bily wrotny, to gest na wschod sluncza a na zapad, a na polnoci, a na poludnye

     [Po cztyrzech wietrzech (per quattuor ventos) byli wrotni, to jest na wschod słuńca a na zapad, a na połnocy, a na południe]

Derived terms

nouns

• nieczujwiatrz
• powietrze

 

verbs

• wywietrzeć pf

 

Related terms

adjectives

• powietrzny

 

Descendants

• Polish: wiatr
• Silesian: wiater, wjater (Steuers Silesian alphabet), wiatrz

References

• Boryś, Wiesław (2005) “wiatr”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “wiatr”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “wiatr”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish wiatr.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈvjatr/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈvjatr/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -atr
• Syllabification: wiatr

Noun

wiatr m inan (diminutive wietrzyk or wiaterek, augmentative wietrzysko, related adjective wietrzny)

1. wind (real or perceived movement of atmospheric air usually caused by convection or differences in air pressure)

   Hyponym: bryza

   Tutaj zawsze wieje wiatr. ― The wind always blows here.

2. wind (tendency or trend)
3. (philosophy, alchemy) wind; air (one of the four elements of the ancient Greeks and Romans)
4. (hunting) animal's sense of smell
5. (hunting) scent (smell specific to an animal or person as sensed by an animal)
6. (in the plural) wind; gas, fart (gas released from one's stomach through the anus)
7. (obsolete) a type of dance
8. (obsolete) a type of candy or sweet

Declension

Declension of wiatr

	singular	plural
nominative	wiatr	wiatry
genitive	wiatru	wiatrów
dative	wiatrowi	wiatrom
accusative	wiatr	wiatry
instrumental	wiatrem	wiatrami
locative	wietrze	wiatrach
vocative	wietrze	wiatry

Derived terms

adverbs

• na cztery wiatry
• pod wiatr

 

nouns

• chorągiewka na wietrze
• pędziwiatr
• pomyślne wiatry
• powietrze
• róża wiatrów
• wiatr halny
• wiatr słoneczny
• wiatrem podszyty
• wiatromierz
• wiatrowskaz

 

phrases

• inny wiatr powiał
• skąd wiatr wieje

 

proverbs

• biednemu wiatr zawsze w oczy
• kto sieje wiatr, ten zbiera burzę

 

verbs

• poczuć wiatr w żaglach pf
• rzucić słowa na wiatr pf, rzucać słowa na wiatr impf
• sikać pod wiatr impf
• szukać wiatru w polu impf
• wystawić do wiatru pf, wystawiać do wiatru impf
• złapać wiatr w żagle pf, łapać wiatr w żagle impf

 

Related terms

adjectives

• bezwietrzny

 

adverbs

• bezwietrznie
• wietrznie

 

nouns

• wicher
• wichura

 

verbs

• wiać
• wietrzyć

 

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), wiatr is one of the most used words in Polish, appearing 24 times in scientific texts, 11 times in news, 2 times in essays, 32 times in fiction, and 8 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 77 times, making it the 843rd most common word in a corpus of 500,000 words.

Further reading

• wiatr in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• wiatry in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• wiatr in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “wiatr”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku
• Paweł Kupiszewski (03.02.2022) “WIATR”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “wiatr”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “wiatr”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1919), “wiatr”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 7, Warsaw, page 537
• wiatr in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego