Bek-en-klouseer
| Bek-en-klouseer | ||
| Klassifikasie en eksterne bronne | ||
| ||
| Gebarste blaas in die bek van 'n koei met bek-en-klouseer | ||
| ICD-10 | B08.8 (ILDS B08.820) | |
| ICD-9 | 078.4 | |
| DiseasesDB | 31707 | |
| MeSH | D005536 | |
 Mediese waarskuwing
| ||
Bek-en-klouseer (Latyn: Aphtae epizooticae), is 'n hoogs aansteeklike- en soms noodlottige virussiekte wat beeste en varke opdoen. Dit kan ook wildsbokke, bokke, skape en ander gesplete hoefdiere besmet en ook olifante en rotte.
Friedrich Loeffler het in 1897 vir die eerste keer uitgewys dat die siekte se oorsaak 'n virus was. Hy het die bloed van 'n besmette dier deur 'n fyn porseleinfilter gestuur en gevind dat die oorblywende vloeistof steeds die siekte in gesonde diere veroorsaak. Dit beteken dat die oorsaak van die siekte onsigbare klein patogene moet wees, omrede hulle nie deur die porseleinfilter verwyder kon word nie.
Bek-en-klouseer kom regdeur die wêreld voor en terwyl sommige lande vir 'n redelike lang tyd vry was van die siekte, bly die siekte steeds 'n bron van kommer vanweë sy wye gasheerbasis en vinnige verspreiding. Na afloop van die Tweede Wêreldoorlog was die siekte wyd oor die wêreld versprei. In 1996 het endemiese gebiede Asië, Afrika en dele van Suid-Amerika ingesluit. Nieu-Seeland het nog nooit 'n uitbraak van bek-en-klouseer gehad nie.[1]
Die meeste Europese lande word as vry van die siekte beskou en die lidlande van die Europese Unie het hul inentingsprogramme gestaak.
In 2001 was daar egter 'n ernstige uitbraak van bek-en-klouseer in Brittanje gewees wat daartoe gelei het dat baie diere van kant gemaak is, dat die verkiesing uitgestel is en vele sportgeleenthede is ook gekanselleer. Vanweë streng regeringsbeleid op die verkoop van lewende hawe, die ontsmetting van alle mense wat plase betree of verlaat het, is 'n potensieel rampspoedige epidemie in die Republiek van Ierland vermy. In Augustus 2007 is bek-en-klouseer gevind by twee plase in Surrey in Engeland. Alle lewende hawe is van kant gemaak en 'n kwarantyn is oor die hele gebied bekragtig.
Daar is sewe verskillende soorte bek-en-klouseer serotipes: O, A, C, SAT-1, SAT-2, SAT-3 en Asië-1. Hierdie serotipes toon 'n mate van streeksgebondenheid en die O serotipe is die algemeenste.
Die algemene ontkiemingstyd vir die bek-en-klouseervirus wissel maar is gewoonlik tussen 3 - 8 dae.[2] Die siekte word gekenmerk deur 'n hoë koors wat vinnig afneem na twee of drie dae; blase in die bek wat lei tot oormatige afskei van skuimagtige speeksel en 'n gekwyl en ook blase op die pote wat kan bars en lamheid tot gevolg kan hê.
Volwasse diere kan gewigsverlies ondergaan waarvan hulle vir verskeie maande lank nie sal herstel nie en bulle kan geswolle testikels hê. Koeie se melkproduksie kan ook beduidend verminder. Hoewel die meeste diere uiteindelik herstel van bek-en-klouseer kan die siekte lei tot miokarditis (inflammasie van die hartspier) en die dood, veral by pasgebore diere. Sommige besmette diere bly asimptomaties -- dit wil sê hulle toon geen tekens van die siekte nie. Sulke diere kan egter die siekte oordra aan ander diere.
Bek-en-klouseerbesmetting neig om plaaslik voor te kom -- dit wil sê, die virus word oorgedra aan vatbare diere deur direkte kontak met besmette diere of besmette stalle of voertuie wat vir die vervoer van lewende hawe gebruik word. Die klere en vel van mense wat diere hanteer, stilstaande water en ongekookte voedselreste en byvoedings wat besmette dierprodukte bevat kan ook die virus oordra. Beheermaatreëls sluit kwarantyn en die vernietiging van besmette lewende hawe en die verbod op uitvoere van vleis en ander produkte na lande wat nie met die siekte besmet is nie.
Bek-en-klouseer word veroorsaak deur 'n Aphthovirus uit die Picornaviridae virusfamilie. Die lede van die familie is klein (25-30nm), nie-omvoude ikosahedrale virusse wat 'n enkele string RNS (ribonukleoësuur, die genetiese materiaal van 'n virus) bevat. Wanneer so 'n virus in kontak kom met 'n gasheersel, bind dit aan 'n reseptorvlak en ontketen 'n invouing van die selmembraan. Wanneer die virus die gasheersel binnegedring het, los sy proteïenhulsel op. Nuwe virus-RNS en komponente van die proteïenhulsel word dan gesintetiseer in groot hoeveelhede en saamgestel om nuwe virusse te vorm. Na samestelling bars die gasheersel en stel die nuwe virusse vry.
Mense kan besmet word met bek-en-klouseer deur kontak met besmette diere, maar dit gebeur bitter selde. Omdat die virus wat bek-en-klouseer veroorsaak sensitief is vir maagsuur, kan dit nie na mense versprei word deur die eet van besmette vleis nie. In die Verenigde Koninkryk het die laaste menslike geval in 1967 voorgekom en slegs 'n handjievol ander gevalle is al aangeteken in die res van Europa, Afrika en Suid-Amerika. Simptome van bek-en-klouseer in mense sluit in ongesteldheid, koors, braking, rooi sweeragtige letsels van die mondweefsel en soms klein blase op die vel.
Daar bestaan 'n ander virussiekte met soortgelyke simptome, wat algemeen bekend staan as "hand-voet-en-mondsiekte", wat meer dikwels in mense voorkom, veral by jonger kinders; hierdie siekte is egter nie verwant aan bek-en-klouseer nie en word deur 'n ander virus veroorsaak (die virus behoort aan die Picornaviridae virusfamilie). Omdat bek-en-klouseer selde mense besmet, maar vinnig onder diere versprei, is dit 'n veel groter risiko vir die landboubedryf as vir menslike welsyn. Boere die wêreld oor kan groot hoeveelhede geld verloor tydens bek-en-klouseerepidemies, wanneer groot hoeveelhede diere vernietig word en die opbrengs uit melk en vleis daal.
Inenting
[wysig | wysig bron]
Daar word geglo dat daar sewe hoofsoorte bek-en-klouseervirusse bestaan.[3] Soos ander virusse, ondergaan die bek-en-klouseervirus voortdurend 'n ewolusieproses en muteer wat dit moeilik maak om 'n entstof te ontwikkel omdat daar groot variasies tussen serotipes voorkom. Daar bestaan geen kruisbeskerming tussen serotipes nie (wat beteken dat 'n entstof vir een serotipe nie teen ander sal beskerm nie) en verder kan die variante binne 'n gegewe serotipe nukleotiedreekse hê wat met soveel as 30% verskil vir 'n gegewe geen. Dit beteken dat 'n bek-en-klouseer entstof 'n hoogs spesifieke werking ten opsigte van die variant betrokke moet hê. Inenting verskaf slegs tydelike immuniteit wat kan duur vir etlike maande tot 'n paar jaar. Tans verdeel die Wêreldorganisasie vir Dieregesondheid lande in drie kategorieë met betrekking tot bek-en-klouseer: Bek-en-klouseer teenwoordig met of sonder inenting, Bek-en-klouseervry met inenting en Bek-en-klouseervry sonder inenting. Lande wat aangewys is as bek-en-klouseervry sonder inenting het die grootste toegang tot uitvoermarkte en daarom werk ontwikkelde lande soos Kanada, die Verenigde State en die Verenigde Koninkryk hard om hulle status te behou.
Baie vroeë entstowwe het dooie monsters van die bek-en-klouseervirus gebruik om diere mee in te ent. Hierdie entstowwe het egter soms tot werklike uitbrake van die siektes gelei. In die 1970's het wetenskaplikes ontdek dat 'n entstof gemaak kon word deur slegs van 'n enkele sleutelproteïen gebruik te maak. Die hooftaak was om voldoende hoeveelhede van die proteïen te kon vervaardig om vir inenting te gebruik. Op 18 Junie 1981 het die regering van die V.S.A. aangekondig dat hulle 'n entstof ontwikkel het teen bek-en-klouseer; hierdie was dan ook die wêreld se eerste wat met behulp van genetiese manipulasie vervaardig is.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Amptelike nuusvrystelling deur die Nieu-Seelandse regering Geargiveer 29 Junie 2020 op Wayback Machine, Laas nagegaan op 2007-08-06
- ↑ Bek-en-klouseer artikel van Farmers Weekly in Brittanje Geargiveer 8 Julie 2008 op Wayback Machine, Artikeldatum = 04-08-2007, laas nagegaan op 2007-08-06
- ↑ "Inligting oor Bek-en-klouseervirus". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 November 2007. Besoek op 8 Augustus 2007.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Foot-and-mouth disease. |
- 2007 Tydlyn vir die uitbraak van Bek-en-klouseer Geargiveer 9 Desember 2012 op Wayback Machine
- Nuusflitse oor die 2007 uitbraak van Bek-en-klouseer in die Verenigde Koninkryk van Brittanje
- Artikels oor bek-en-klouseer gevalle by die mens
- Artikel oor die simptome van Bek-en-klouseer - Gids met Beeldmateriaal Geargiveer 8 Julie 2008 op Wayback Machine
- Levy, Jay A., Heinz Fraenkel-Conrat, and Robert A. Owens. "Picornaviridae." Hoofstuk. 2, afdeling 2.2 in Virology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, 1994.- Geargiveer 11 Mei 2019 op Wayback Machine
- A Manufactured Plague: The History Of Foot-and-mouth Disease In Britain (2004, ISBN 1-84407-080-8) deur Abigail Wood, 'n veeartsenykundige navorser by die Universiteit van Manchester. [1] Geargiveer 13 Augustus 2004 op Wayback Machine
- Die Lab-On-Site Projek het meer inligting by Foot and Mouth Disease Virus Geargiveer 21 Januarie 2005 op Wayback Machine.
- Intervet International het 'n webwerf wat aan dié siekte gewy is met inligting oor Beheer, Inenting, Wetlike aspekte en Voorbereiding [2] Geargiveer 28 September 2007 op Wayback Machine.
